[8,19] CHAPITRE XIX. 1. Τούτων δὲ τῶν βαρβάρων τότε πρὸς ἀλλήλους διαμαχομένων ᾗπέρ μοι εἴρηται, τοῦ τε κινδύνου σφίσι κατὰ τὴν ἀγωνίαν ἀκμάζοντος, εὐτυχίᾳ χρῆσθαι Ῥωμαίοις ξυνηνέχθη πολλῇ. Ὅσοι γὰρ αὐτῶν ὑπὸ Κουτριγούροις ἐν αἰχμαλώτων λόγῳ ὄντες ἐτύγχανον, ἐς μυριάδας, ὥς φασι, ξυνιόντες πολλὰς, ἐν τῷ πόνῳ τούτῳ διαλαθόντες ἐνθένδε τε κατὰ τάχος ἐξαναστάντες οὐδενὸς σφίσιν ἐπισπομένου ἐς τὰ πάτρια ἤθη ἀφίκοντο, καὶ νίκης ἀλλοτρίας ἐν τοῖς ἀναγκαιοτάτοις ἀπώναντο. 2. Βασιλεὺς δὲ Ἰουστινιανὸς Ἀράτιον στρατηγὸν στείλας παρά τε Χινιαλὼν καὶ Οὔννους τοὺς ἄλλους, ἀγγεῖλαι μὲν ἐκέλευε τὰ σφίσιν ἐν γῇ τῇ σφετέρᾳ αὐτῶν ξυνενεχθέντα, χρήματα δὲ αὐτοῖς προϊέμενον πεῖσαι ἀπαλλάσσεσθαι ὅτι τάχιστα ἐκ Ῥωμαίων τῆς γῆς. Οἱ δὲ τῶν τε Οὐτιγούρων τὴν ἔφοδον γνόντες καὶ χρήματα μεγάλα πρὸς τοῦ Ἀρατίου κεκομισμένοι ξυνέβησαν μήτε φόνον ἔτι ἐργάσεσθαι μήτε ἀνδραποδιεῖν Ῥωμαίων μηδένα μήτε τι ἄλλο ἄχαρι δράσειν, ἀλλὰ τὴν ἀναχώρησιν ἅτε διὰ φίλων ποιήσεσθαι τῶν τῇδε ἀνθρώπων. ξυνέκειτο δὲ καὶ τοῦτο, ὥστε, εἰ μὲν δυνατοὶ εἶεν οἱ βάρβαροι οὗτοι ἐν γῇ τῇ πατρῴᾳ ἐπανιόντες ἱδρύεσθαι, μένειν τε αὐτοῦ καὶ πίστεως τῆς ἐς Ῥωμαίους τὸ λοιπὸν ἔχεσθαι· ἢν δέ γε αὐτοῖς ἐν ταύτῃ μένειν ἀδύνατα ᾖ, ἐπανιέναι μὲν αὖθις αὐτοὺς ἐς γῆν τὴν Ῥωμαίων, βασιλέα δὲ σφᾶς δωρήσασθαί τισι τῶν ἐπὶ Θρᾴκης χωρίων, ἐφ´ ᾧ ἐνταῦθα ἐνοικησάμενοι ἔνσπονδοί τε τὸν πάντα αἰῶνα Ῥωμαίοις ἔσονται καὶ τὴν χώραν ἐς τὸ ἀκριβὲς ξυμφυλάξουσιν ἐκ πάντων βαρβάρων. 3. Ἤδη δὲ καὶ Οὔννων τῶν ἡσσημένων ἐν τῇ ξυμβολῇ καὶ διαφυγόντων τοὺς Οὐτιγούρους δισχίλιοι ἦλθον ἐς Ῥωμαίων τὴν γῆν, παῖδάς τε καὶ γυναῖκας ἐπαγόμενοι· ἡγοῦντο δὲ αὐτῶν ἄλλοι τε καὶ Σιννίων, ὅσπερ ξὺν Βελισαρίῳ πολλῷ πρότερον ἐπί τε Γελίμερα καὶ Βανδίλους ἐστράτευσε· γίνονταί τε Ἰουστινιανοῦ βασιλέως ἱκέται. Καὶ ὃς αὐτοὺς ὑπεδέξατο προθυμίᾳ τῇ πάσῃ, ἔν τε χωρίοις ἱδρύσασθαι τοῖς ἐπὶ Θρᾴκης ἐκέλευσεν. 4. Ἅπερ ἐπεὶ Σανδὶλ, ὁ τῶν Οὐτιγούρων βασιλεὺς, ἔμαθε, παρωξυσμένος τε καὶ περιωργισμένος, εἰ αὐτὸς μὲν Κουτριγούρους ὁμογενεῖς ὄντας ἀδικίας τῆς ἐς Ῥωμαίους τιννύμενος ἐξ ἠθῶν ἀναστήσειεν αὐτοὺς τῶν πατρίων, οἱ δὲ βασιλέως σφᾶς ἐνδεξαμένου ἐνοικησάμενοι ἐν Ῥωμαίων τῇ γῇ πολλῷ ἄμεινον βιοτεύσουσιν, ἔπεμψε πρέσβεις ἐς βασιλέα τὰ πεπραγμένα ὀνειδιοῦντας, οὐκ ἐπιστολὴν αὐτοῖς τινα ἐγχειρίσας, ἐπεὶ γραμμάτων παντάπασιν Οὖννοι ἀνήκοοί τε καὶ ἀμελέτητοι ἐς τόδε εἰσὶ καὶ οὔτε γραμματιστήν τινα ἔχουσιν οὔτε τῳ περὶ τὰ γράμματα πόνῳ συναύξεται αὐτοῖς τὰ παιδία, βαρβαρικώτερον δὲ ἅπαντα ἀποστοματιοῦντας, ὅσα δὴ αὐτὸς ἐπιστείλειε σφίσιν. ἀφικόμενοι οὖν οἱ πρέσβεις ἐς ὄψιν Ἰουστινιανῷ βασιλεῖ λέγειν οἱ ἔφασαν δι´ αὐτῶν ὡς ἐν ἐπιστολῇ τάδε βασιλέα Σανδίλ „Παροιμίαν τινὰ ἐκ παιδὸς ἀκηκοὼς οἶδα, καὶ εἴ τι μὴ αὐτῆς ἐπιλέλησμαι, τοιαύτη τις ἡ παροιμία τυγχάνει οὖσα. Τὸ θηρίον ὁ λύκος τῆς μὲν τριχὸς, φασὶν, ἴσως ἄν τι καὶ παραλλάξαι οὐκ ἀδύνατος εἴη, τὴν μέντοι γνώμην οὐ μεταστρέφει, οὐκ ἀφιείσης αὐτῷ μεθαρμοσαμένῳ ταύτην τῆς φύσεως. Ταῦτα μὲν“, παροιμιαζόμενός φησιν ὁ Σανδὶλ, τῶν πρεσβυτέρων ἀκήκοα, πλαγίῳ τινὶ παραδηλούντων τὰ ἀνθρώπινα λόγῳ. Οἶδα δέ τι καὶ ἀπὸ τῆς πείρας μαθὼν, οἷα εἰκὸς ἦν ἀγροικιζόμενον βάρβαρον ἐκμαθεῖν· τοὺς κύνας οἱ ποιμένες ἐπιτιτθίους ὄντας ἀναιρούμενοι οὐκ ἀπημελημένως οἴκοι ἐκτρέφουσιν, εὔγνωμον δὲ τοῖς σιτίζουσι ζῷον ὁ κύων καὶ τὰ ἐς χάριν μνημονικώτατον. Πράσσεται οὖν ταῦτα τοῖς ποιμέσι τούτου δὴ ἕνεκα, τοῦ τῶν λύκων ἐπιόντων ποτὲ διακρούεσθαι τὰς ἐκείνων ἐφόδους τοὺς κύνας παραστάτας τε καὶ σωτῆρας τοῖς προβατίοις καθισταμένους. Καὶ ταῦτα ἐν γῇ τῇ πάσῃ γίνεσθαι οἴομαι. τεθέαται γὰρ τῶν πάντων οὐδεὶς οὔτε ποίμνῃ κύνας ἐπιβουλεύσαντας οὔτε λύκους ἀμυνομένους αὐτῆς πώποτε, ἀλλ´ ὥσπερ τινὰ τοῦτον ἡ φύσις θεσμὸν κυσί τε καὶ προβάτοις καὶ λύκοις νομοθετήσασα ἔθετο. οἶμαι δὲ κἀν τῇ βασιλείᾳ τῇ σῇ, οὗ δὴ πραγμάτων ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον ἁπάντων, τάχα δέ που καὶ τῶν ἀμηχάνων περιουσίαν ξυμβαίνει εἶναι, παράλλαξιν τούτων τινὰ οὐδαμῆ γίγνεσθαι. ἢ γοῦν τοῖς πρέσβεσι τοῖς ἐμοῖς δείξατε ὅπως ἄν τι καὶ τῶν οὐκ εἰωθότων ἐπὶ γήραος οὐδῷ μάθοιμεν· εἰ δὲ ἀραρότως ταῦτα πανταχῆ πέφυκεν, οὐ καλόν σοί ἐστι Κουτριγούρων τὸ γένος ξεναγεῖσθαι, οἶμαι, τεθολωμένον ἐπαγαγομένῳ γειτόνημα, καὶ οὓς ὄντας ὑπερορίους οὐκ ἤνεγκας, τανῦν ἐνδήμους πεποιημένῳ. Αὐτοί τε γὰρ τρόπον ἐς Ῥωμαίους τὸν οἰκεῖον ἐνδείξονται οὐ πολλῷ ὕστερον, καὶ τούτου χωρὶς οὔτε πολέμιος ἐπιλείψει διαφθείρων τὴν Ῥωμαίων ἀρχὴν, ἐλπίδι τοῦ ἡσσηθεὶς ἀμείνων ἔσεσθαι παρὰ σοὶ, οὔτε φίλος περιέσται Ῥωμαίοις, ἐμπόδιός ποτε τοῖς καταθέουσι γῆν τὴν ὑμετέραν ἐσόμενος, δέει τοῦ μὴ, ἐπειδὰν φέρηται παρὰ τῆς τύχης τὰ κράτιστα, τοὺς ἡσσημένους ἐπιδεῖν ἐπιφανέστερον αὑτοῦ παρ´ ὑμῖν πράσσοντας, εἴ γε ἡμεῖς μὲν ἐν χώρᾳ ἐρήμῳ τε καὶ ἄλλως ἀγόνῳ τὰ διαιτητήρια ἔχομεν, τοῖς δὲ Κουτριγούροις σιτωνεῖν τε καὶ τοῖς οἰνῶσι κατακραιπαλᾶν ἐν ἐξουσίᾳ ἐστὶ καὶ παροψίδας αἱρεῖσθαι πάσας. Πάντως δέ πη καὶ βαλανείων αὐτοῖς μέτεστι, καὶ χρυσοφοροῦσιν οἱ πλανῆται καὶ ἱματίων οὐκ ἀμοιροῦσι λεπτῶν τε καὶ πεποικιλμένων καὶ καταληλειμμένων χρυσῷ. καίτοι Κουτρίγουροι μὲν Ῥωμαίων ἀνάριθμα πλήθη ἐξηνδραποδικότες τὰ πρότερα μετήνεγκαν ἐς γῆν τὴν σφετέραν. Οἷς δὴ τὰ ἀνδραποδώδη πάντα ἐπέχειν οὐ πάρεργον τοῖς καταράτοις ἐγίνετο, ἀλλὰ καὶ μάστιγας οὐχ ἡμαρτηκόσιν ἐντεῖναι καὶ θανατοῦν ἴσως πρόχειρον ἦν, καὶ ὅσα ἄλλα δεσπότῃ βαρβάρῳ ὅ τε τρόπος καὶ ἡ ἐξουσία ἐφίησιν. Ἡμεῖς δὲ πόνοις τε ἡμετέροις καὶ κινδύνοις ἐς ψυχὴν φέρουσι τύχης αὐτοὺς ἀπαλλάξαντες τῆς τότε κρατούσης τοῖς γειναμένοις ἀπέδομεν, διαπονήματα ἡμῖν τοῦ πολέμου γεγενημένους. Ὧν δὴ τὰς ἀμοιβὰς πρὸς ὑμῶν ἀπ´ ἐναντίας ἑκάτεροι κεκομίσμεθα, εἴ γε ἡμεῖς μὲν ἀπολαύομεν ἔτι τῶν πατρίων κακῶν, οἱ δὲ τοῖς δι´ ἀρετὴν ἡμετέραν ἀποφυγοῦσι τὴν αὐτῶν δούλωσιν χώρας τῆς ἐκείνων ἰσομοιροῦντες διαλαγχάνουσι.“ τοσαῦτα μὲν Οὐτιγούρων οἱ πρέσβεις εἶπον. Βασιλεὺς δὲ αὐτοὺς πολλὰ τιθασσεύσας καὶ δώρων πλήθει παρηγορήσας οὐκ ἐς μακρὰν ἀπεπέμψατο. Ταῦτα μὲν οὖν τῇδε ξυνηνέχθη γενέσθαι.

[8,19] CHAPITRE XIX. 1. Pendant que ces Barbares se faisaient la guerre, et qu'ils en couraient seuls le danger, les Romains jouissaient d'un peu de repos. Tous les prisonniers que les Cuturguriens avaient faits sur eux, se sauvèrent, à la faveur de cette bataille, et retrouvèrent leur pays, et leur liberté, par l'occasion d'une victoire étrangère. 2. Justinien députa Aratius vers Chiniale, et vers les autres Huns, pour leur faire le récit de ce qui s'était passé dans leur pays, et pour les obliger en leur faisant une libéralité extraordinaire, à quitter les terres de l'Empire. Quand ils eurent appris l'irruption des Uturguriens, et qu'ils eurent reçu de l'argent, ils promirent de ne point commettre de meurtres, de ne point emmener de prisonniers, de ne point exercer d'hostilité, et de se retirer sans faire de désordre. Il fut aussi accordé, que s'ils se pouvaient rétablir dans leur pays, ils y demeureraient en repos ; mais que s'ils n'y pouvaient demeurer, ils reviendraient dans l'Empire, et que Justinien leur assignerait des terres dans la Thrace, dont ils empêcheraient l'entrée à toute sorte de Barbares. 3. Deux mille des Huns qui avaient été défaits par les Uturguriens, et qui s'étaient sauvés après leur défaite, se retirèrent chez les Romains, avec leurs femmes, et leurs enfants. Ils avaient parmi leurs chefs un homme fort vaillant nommé Sinnion, qui avait autrefois servi sous Bélisaire, contre les Vandales. Justinien agréa les offres qu'ils firent de servir dans ses armées, et les envoya en Thrace. 4. Sandil, roi des Uturguriens, entra dans une extrême colère, lorsqu'il apprit, qu'après qu'il avait chassé les Cuturgoriens de leur pays, pour venger les injures des Romains, les Romains les y rétablissaient eux-mêmes, et il envoya s'en plaindre par des ambassadeurs, à qui il ne donna point de lettre, parce que les Huns ne savent pas encore l'art de l'écriture, et qu'ils ne font point apprendre à leurs enfants à lire, ni à écrire. Ces ambassadeurs vinrent devant Justinien, avec les ordres de Sandil, et lui dirent, que leur Prince lui disait par leur bouche, comme par une lettre. J'ai ouï conter dans ma jeunesse, une parabole, qui si je m'en souviens bien, est telle que je la vais rapporter. Le loup peut changer de poil; mais il ne peut changer d'esprit, la nature ne permettant pas ce changement. Voila ce que moi Sandil ai appris des vieillards qui voulaient marquer les mœurs des hommes sous le nom des bêtes. Je sais aussi, par expérience, ce que m'a appris la vie champêtre où j'ai été élevé. Les Bergers prennent les chiens tout petits, et ils les nourrissent avec soin. Le chien se montre doux, et reconnaissant envers le berger qui l'a nourri. Le dessein des bergers est que les chiens gardent leurs moutons, et qu'ils les défendent contre les loups. Ce qui, comme je me l'imagine se pratique par toute la terre ; car l'on n'a jamais vu les chiens manger les montons, ni les loups les garder. C'est comme une loi que la nature a faite aux loups, aux chiens, et aux moutons, qui s'observe partout, et qui a lieu, comme je crois dans votre royaume, bien qu'il se fasse beaucoup de choses tout-à-fait extraordinaires et fort contraires au sens des autres hommes. Que si je me trompe en ce point faites le voir à mes ambassadeurs, afin que j'apprenne quelque chose dans ma vieillesse. Que si je ne me tromperai, et si c'est un ordre que la nature à établi dans tout le monde, ne vous est-il pas honteux de loger au milieu de vos Etats les Cuturguriens, que vous n'avez pu souffrir lorsqu'ils demeuraient loin de vos frontières? Ils vous feront connaître dans peu de temps, s'ils ont de l'affection, et du zèle pour votre service. Vous aurez toujours des ennemis qui ravageront vos terres, et ils s'attendront à recevoir de vous un favorable traitement, après au ils auront été vaincus, et vous n'aurez jamais d'amis qui défendent vos terres, et qui les garantirent du pillage, parce que l'on appréhendera d'être moins considéré de vous ; après que l'on aura remporté la victoire, que ceux-mêmes que l'on aura dompté. Nous habitons un pays désert, et stérile, et les Cuturguriens sont non seulement dans l'abondance des vivres, mais dans la jouissance des choses superflues. Ils ont le divertissement des bains, la soie, et l'or brillent sur leurs vêtements. Ils ont emmené en leur pays une multitude presque innombrable de Romains à qui ils ont sait souffrir tout ce que la cruauté d'un maître barbare et impitoyable peut inventer. C'est nous, cependant, qui avons couru des dangers, pour les tirer de la servitude. Vous nous en avez mal récompensés. Nous endurons encore toutes les incommodités auxquelles la nature à condamné notre pays; et les Cuturguriens partagent entre eux les terres de ceux que nous avons délivrés par notre courage, du joug qu'ils leur avoient imposé. Voila ce que dirent les ambassadeurs des Uturguriens. Justinien les apaisa à force de promesses et de présents, et les renvoya en leur pays. Voila ce qui se fit alors.