[5,23] CHAPITRE XXIII. 1. Ἐς μέντοι πύλην τὴν ὑπὲρ ποταμὸν Τίβεριν, ἣ Παγκρατιανὴ καλεῖται, δύναμις τῶν πολεμίων ἐλθοῦσα οὐδὲν ὅ τι καὶ ἄξιον λόγου ἔδρασε, χωρίου ἰσχύϊ· ἀνάντης τε γὰρ καὶ πρὸς τὰς ἐφόδους οὐκ εὐπετὴς ταύτῃ ὁ τῆς πόλεως περίβολός ἐστι. Παῦλος ἐνταῦθα φυλακὴν εἶχε, ξὺν καταλόγῳ πεζικῷ, οὗ αὐτὸς ἦρχεν. Οὐ μὴν οὐδὲ πύλης Φλαμινίας ἀπεπειράσαντο, ἐπεὶ ἐν χώρῳ κρημνώδει κειμένη οὐ λίαν ἐστὶν εὐπρόσοδος. Οἱ Ῥῆγες ἐνταῦθα πεζικὸν τέλος ἐφύλασσον καὶ Οὐρσικῖνος, ὃς αὐτῶν ἦρχε. Ταύτης δὲ μεταξὺ τῆς πύλης καὶ τῆς ἐν δεξιᾷ ἐχομένης πυλίδος, ἣ Πιγκιανὴ ὀνομάζεται, μοῖρά τις τοῦ περιβόλου δίχα τὸ παλαιὸν ἀπὸ ταὐτομάτου διαιρεθεῖσα, οὐκ ἐξ ἐδάφους μέντοι, ἀλλ´ ὅσον ἐκ μήκους τοῦ ἡμίσεος, οὐκ ἔπεσε μὲν οὐδὲ ἄλλως διεφθάρη, ἐκλίθη δὲ οὕτως ἐφ´ ἑκάτερα, ὡς τὸ μὲν ἐκτὸς τοῦ ἄλλου τείχους, τὸ δὲ ἐντὸς φαίνεσθαι. Καὶ ἀπ´ αὐτοῦ Περίβολον Διερρωγότα Ῥωμαῖοι τῇ σφετέρᾳ γλώσσῃ ἐκ παλαιοῦ καλοῦσι τὸν χῶρον. Τοῦτο δὲ τὸ μέρος καθελεῖν τε καὶ ἀνοικοδομήσασθαι Βελισάριον κατ´ ἀρχὰς ἐγχειροῦντα ἐκώλυον Ῥωμαῖοι, Πέτρον σφίσι τὸν ἀπόστολον ὑποσχέσθαι ἰσχυριζόμενοι αὑτῷ μελήσειν τοῦ ἐνταῦθα φυλακτηρίου. Τοῦτον δὲ τὸν ἀπόστολον σέβονται Ῥωμαῖοι καὶ τεθήπασι πάντων μάλιστα. Ἀπέβη τε αὐτοῖς ἅπαντα ἐν τῷδε τῷ χωρίῳ ᾗ διενοοῦντο καὶ προσεδόκων. Οὐδὲ γὰρ τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ, οὐ μὴν οὐδὲ ἐς τὸν ἅπαντα χρόνον, καθ´ ὃν Γότθοι Ῥώμην ἐπολιόρκουν, οὔτε πολεμίων τις δύναμις ἐνταῦθα ἀφίκετο οὔτε τινὰ ταραχὴν γενέσθαι ξυνέβη. Καὶ ἐθαυμάζομέν γε ὅτι οὐδὲ ἐς μνήμην ἡμετέραν ἢ τῶν πολεμίων αὕτη τοῦ περιβόλου ἡ μοῖρα παρὰ πάντα τὸν χρόνον ἦλθεν, οὔτε τειχομαχούντων οὔτε νύκτωρ ἐπιβουλευόντων τῷ τείχει, οἷα πολλὰ ἐνεχείρησαν. Διὸ δὴ οὐδὲ ὕστερόν τις ἀνοικοδομήσασθαι τοῦτο ἐτόλμησεν, ἀλλ´ ἐς ἡμέραν τήνδε οὕτω τὸ ἐκείνῃ διῄρηται τεῖχος. Ταῦτα μὲν οὖν ὧδέ πη ἔσχεν. Ἐν δὲ Σαλαρίᾳ πύλῃ Γότθος ἀνὴρ εὐμήκης τε καὶ ἀγαθὸς τὰ πολέμια θώρακά τε ἐνδιδυσκόμενος καὶ κράνος ἐν τῇ κεφαλῇ ἔχων, ὤν τε οὐκ ἀφανὴς ἐν τῷ Γότθων ἔθνει, οὐκ ἐν τάξει ξὺν τοῖς ἄλλοις ἔμεινεν, ἀλλ´ ἐπὶ δένδρου ἱστάμενος ἔβαλε συχνὰ ἐς τὰς ἐπάλξεις. Τοῦτον δὲ τὸν ἄνδρα μηχανὴ ἐν πύργῳ κατὰ μέρος τὸ λαιὸν οὖσα τύχῃ τινὶ ἔβαλε. Διαβὰν δὲ τόν τε θώρακα καὶ τὸ τοῦ ἀνθρώπου σῶμα τὸ βέλος ὑπὲρ ἥμισυ ἐς τὸ δένδρον ἔδυ, ἐνέρσει τε αὐτοῦ τὸν ἄνδρα ξυνδῆσαν νεκρὸν ἤρτησεν. Ὅπερ ἐπεὶ οἱ Γότθοι κατεῖδον, κατορρωδήσαντες καὶ βελῶν ἔξω γενόμενοι ἔμενον μὲν ἔτι ἐν τάξει, τοὺς δὲ ἐν τῷ τείχει οὐκέτι ἐλύπουν. 3. Βέσσας δὲ καὶ Περάνιος, Οὐιττίγιδος ἐν Βιβαρίῳ ἰσχυρότατα ἐγκειμένου σφίσι, Βελισάριον μετεπέμποντο. Ὁ δὲ δείσας περὶ τῷ ἐνταῦθα τείχει (ἦν γὰρ ταύτῃ ἐπιμαχώτατον, ὥσπερ εἴρηται) κατὰ τάχος ἐβοήθει αὐτὸς, {ἕνα} τῶν τινα ἐπιτηδείων λιπὼν ἐν Σαλαρίᾳ. Καὶ τοὺς στρατιώτας εὑρὼν ἐν Βιβαρίῳ τὴν προσβολὴν τῶν ἐναντίων πεφοβημένους, μεγάλην τε οὖσαν καὶ πολυάνθρωπον, ὑπερφρονεῖν τε τῶν πολεμίων ἐκέλευε καὶ ἐπὶ τὸ θαρσεῖν ἀντικαθίστη. Ἦν δὲ ὁ ταύτῃ χῶρος ὁμαλὸς κομιδῆ καὶ ἀπ´ αὐτοῦ ταῖς ἐφόδοις τῶν προσιόντων ἐκκείμενος. Τύχῃ τέ τινι τὸ ἐκείνῃ τεῖχος οὕτως ἐπὶ πλεῖστον διερρυήκει ὡς τῶν πλίνθων μὴ λίαν τὴν ξυνθήκην ξυνίστασθαι. Τείχισμα δὲ ἄλλο βραχὺ περιέβαλλον ἔξωθεν αὐτῷ οἱ πάλαι Ῥωμαῖοι, οὐκ ἀσφαλείας τινὸς ἕνεκα (οὐ γὰρ οὖν οὐδὲ πύργων ὀχύρωμα εἶχεν, οὐ μὴν οὐδὲ ἐπάλξεις τινὲς ἐνταῦθα πεποίηντο οὐδέ τι ἄλλο, ὅθεν ἂν καὶ ἀπώσασθαι οἷόν τε ἦν τὴν ἐς τὸν περίβολον ἐπιβουλὴν τῶν πολεμίων) ἀλλὰ τρυφῆς τινος οὐκ εὐπρεποῦς χάριν, ὅπως δὴ λέοντάς τε καὶ τἄλλα θηρία καθείρξαντες ἐνταῦθα τηροῖεν. Διὸ δὴ καὶ Βιβάριον τοῦτο ὠνόμασται. Οὕτω γὰρ Ῥωμαῖοι καλοῦσι τὸν χῶρον οὗ ἂν τῶν ζῴων τὰ μὴ χειροήθη τρέφεσθαι εἴωθεν. Οὐίττιγις μὲν οὖν μηχανάς τε ἄλλας ἄλλῃ τοῦ τείχους ἡτοίμαζε καὶ ὀρύσσειν τὸ ἔξω τείχισμα τοὺς Γότθους ἐκέλευεν, οἰόμενος, ἢν τούτου ἐντὸς γένωνται, πόνῳ οὐδενὶ τοῦ τείχους κρατήσειν, ὅπερ οὐδαμῆ ἐχυρὸν ξυνηπίστατο εἶναι. Βελισάριος δὲ ὁρῶν τοὺς πολεμίους τό τε Βιβάριον διορύσσοντας καὶ πολλαχῆ τοῦ περιβόλου προσβάλλοντας, οὔτε ἀμύνειν τοὺς στρατιώτας οὔτε ἐν ταῖς ἐπάλξεσι μένειν, ὅτι μὴ λίαν ὀλίγους, εἴα, καίπερ ἅπαν ξὺν αὑτῷ ἔχων, εἴ τι ἐν τῷ στρατοπέδῳ λόγιμον ἦν. Κάτω δὲ ἅπαντας ἀμφὶ τὰς πύλας ἐν παρασκευῇ εἶχε τεθωρακισμένους τε καὶ ξίφη μόνα ἐν χερσὶ φέροντας. Ἐπεὶ δὲ οἱ Γότθοι, διελόντες τὸν τοῖχον, ἐντὸς Βιβαρίου ἐγένοντο, Κυπριανὸν ξὺν ἄλλοις τισὶ κατὰ τάχος ἐπ´ αὐτοὺς ἐσβιβάσας ἔργου ἐκέλευεν ἔχεσθαι. Καὶ οἱ μὲν τοὺς ἐσπεπτωκότας ἅπαντας ἔκτεινον, οὔτε ἀμυνομένους καὶ ὑπὸ σφῶν αὐτῶν διαφθειρομένους ἐν τῇ ἐς τὴν ἔξοδον στενοχωρίᾳ. Τῶν δὲ πολεμίων τῷ ἀπροσδοκήτῳ καταπλαγέντων καὶ οὐκ ἐν τάξει συντεταγμένων, ἀλλὰ ἄλλου ἄλλῃ φερομένου, τοῦ περιβόλου τὰς πύλας ἀνακλίνας ἐξαπιναίως ἅπαν ἐπὶ τοὺς ἐναντίους ἠφίει τὸ στράτευμα. Καὶ οἱ μὲν Γότθοι ἐς ἀλκὴν ἥκιστα ἔβλεπον, ἀλλ´ ἐς φυγὴν, ὅπη ἕκαστος ἔτυχεν, ὥρμηντο. Ἐπισπόμενοι δὲ Ῥωμαῖοι τοὺς ἀεὶ ἐν ποσὶ ῥᾷστα ἔκτεινον, ἥ τε δίωξις πολλὴ γέγονεν, ἐπεὶ οἱ Γότθοι μακρὰν ἀπολελειμμένοι τῶν σφετέρων χαρακωμάτων τῇδε ἐτειχομάχουν. Βελισάριος δὲ τὰς τῶν πολεμίων μηχανὰς καίειν ἐκέλευεν, ἐπὶ πλεῖστόν τε ἡ φλὸξ αἰρομένη μείζονα τὴν ἔκπληξιν, ὡς τὸ εἰκὸς, τοῖς φεύγουσιν ἐποίει. Ἐν τούτῳ δὲ καὶ κατὰ πύλην Σαλαρίαν ξυμπεσεῖν τὴν ὁμοίαν τύχην ξυνέβη. Τάς τε γὰρ πύλας ἐξαπιναίως ἀνέῳγον καὶ ἐς τοὺς βαρβάρους ἐκ τοῦ ἀπροσδοκήτου ἐνέπιπτον, τούτους τε οὐκ ἀμυνομένους, ἀλλὰ τὰ νῶτα στρέψαντας ἔκτεινον, καὶ τὰ κατ´ αὐτοὺς μηχανήματα ἔκαιον. Καὶ ἥ τε φλὸξ πολλαχῆ τοῦ τείχους ἐπὶ μέγα ἤρθη ἥ τε τῶν Γότθων ὑπαγωγὴ κατὰ κράτος ἤδη ἐκ παντὸς τοῦ περιβόλου ἐγίνετο, καὶ ἡ κραυγὴ ἀμφοτέρωθεν ὑπερφυὴς ἦν, τῶν μὲν ἐν τῷ τείχει {Ῥωμαίων} τοῖς διώκουσιν ἐγκελευομένων, τῶν δὲ ἐν τοῖς χαρακώμασι τὴν τοῦ πάθους ὑπερβολὴν ὀδυρομένων. Ἀπέθανον δὲ Γότθων ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ τρισμύριοι, ὡς αὐτῶν οἱ ἄρχοντες ἰσχυρίζοντο, καὶ τραυματίαι πλείους ἐγένοντο· ἅτε γὰρ ἐν πλήθει πολλῷ οἵ τε ἀπὸ τῶν ἐπάλξεων τὰ πλεῖστα ἐτύγχανον εἰς αὐτοὺς βάλλοντες καὶ οἱ τὰς ἐπεκδρομὰς ποιούμενοι πάμπολύ τι χρῆμα καταπεπληγμένων τε καὶ φευγόντων ἀνθρώπων διέφθειρον. Ἥ τε τειχομαχία πρωῒ ἀρξαμένη ἐτελεύτα ἐς δείλην ὀψίαν. Ταύτην μὲν οὖν τὴν νύκτα ηὐλίσαντο ἑκάτεροι, Ῥωμαῖοι μὲν ἐν τῷ περιβόλῳ παιανίζοντες καὶ Βελισάριον ἐν εὐφημίαις ποιούμενοι καὶ τὰ τῶν νεκρῶν σκυλεύματα ἔχοντες, Γότθοι δὲ τούς τε τραυματίας σφῶν θεραπεύοντες καὶ τοὺς τελευτήσαντας ὀδυρόμενοι.

[5,23] CHAPITRE XXIII. 1. Les ennemis attaquèrent la porte Transtibérine, que l'on appelle Pancratienne, mais sans y faire aucun exploit considérable, parce que l'assiette du lieu est très forte, et que de ce côté-là le mur est fort élevé, et tout à fait inaccessible. De plus, il était gardé par Paul avec une cohorte d'Infanterie. Les Goths ne tentèrent pas l'attaque de la porte Flaminia, parce qu'elle est dans des rochers, et que l'accès en est très difficile ; elle était gardée par une cohorte d'infanterie, commandée par Ursicin. Entre cette porte, et une autre petite porte appelée Pinciana, il y avait une partie de la muraille qui était fendue, non pas depuis le pied, mais depuis le milieu jusques au haut, et elle brûlait de tous côtés. Les Romains l'appelaient la Muraille rompue. Ils ne voulurent pas néanmoins permettre à Bélisaire de la réparer, et ils disaient que Saint Pierre leur avait promis de la défendre. On sait que les Romains ont une dévotion particulière pour cet apôtre. L'événement ne démentit point leur espérance. Car cet endroit demeura exempt d'assaut, et même du bruit des armes, durant tout le siège. Pour moi je me suis étonné, que les Goths n'aient pas eu la pensée, durant tant de temps, de faire le moindre effort de ce côté-là. La muraille demeure toujours rompue, sans que l'on ose la réparer. 2. Il y avait vers la porte Salaria un fort brave homme, et fort célèbre parmi les Goths, qui au lieu de se tenir dans le rang des autres, était debout proche d'un arbre, armé d'un casque, et d'une cuirasse, d'où il tirait incessamment sur les murailles. Il fut par hasard atteint d'un trait, poussé par une machine qui était du côté gauche au haut d'une tour, percé de part en part avec sa cuirasse, et attaché à l'arbre. Les Goths épouvantés d'un accident si extraordinaire, se mirent hors de la portée du trait, et cessèrent d'incommoder les assiégés. 3. Sur ces entrefaites, Bessas et Péranius, qui étaient fort pressés par Vitigis, envoyèrent demander du secours à Bélisaire, qui sachant bien que l'endroit qu'ils défendaient était faible, y accourut aussitôt. Comme il y trouva les soldats étonnés de la vigueur avec laquelle les ennemis les attaquaient, il les exhorta à se défendre avec une vigueur pareille. Le lieu était bas de son assiette, et partant plus exposé aux efforts des assaillants. Une partie de la muraille tombait en ruine, et les pierres s'en détachaient d'elles-mêmes. On avait élevé un second mur au delà de cet endroit de la muraille, non pas pour fortifier la ville, car il n'y avait à ce second mur ni tours, ni créneaux, ni autre défense, mais pour prendre un divertissement, qui n'est pas tout à fait conforme aux sentiments de la nature, qui est d'enfermer des lions et d'autres bêtes farouches, et cruelles. Ce lieu-là était appelé Vivarium, qui est un terme dont se servent les Romains, pour exprimer l'endroit où l'on nourrit les animaux qui ne sont pas apprivoisés. Vitigis commanda à ses gens d'abattre ce mur de dehors, s'assurant ensuite la muraille dont il savait le défaut. Quand Bélisaire vit que les ennemis perçaient le mur du Vivarium, il défendit de tirer sur eux ; il fit même retirer les soldats du haut des murailles, bien que la fleur de ses troupes y fût, et il les rangea en bas, proche de la porte avec leurs cuirasses, et leurs épées. Quand les Goths eurent percé le mur, et qu'ils furent entrés dans le Parc où l'on nourrissait les bêtes, il envoya contre eux Cyprien pour engager le combat. Ce capitaine les chargea si brusquement, qu'ils n'eurent pas le courage de se défendre, et qu'ils le laissèrent assommer dans ce désordre, où ils se nuisaient les uns aux autres. Bélisaire lâcha toutes ses troupes, qui les poursuivirent vivement, et en taillèrent un grand nombre en pièces. Le carnage dura fort longtemps, à cause que ces Barbares étaient éloignés de leur camp. Bélisaire fit mettre le feu aux machines qu'ils avaient abandonnées, ce qui redoubla l'épouvante, et la consternation des fuyards. Il arriva dans le même temps un pareil événement à la porte Salaria. Les Romains étant sortis à l'improviste, mirent les assiégeants en déroute , sans qu'ils osassent résister, et brûlèrent leurs machines. Il s'éleva un horrible bruit, qui était formé tant par les voix confuses des habitants qui animaient les soldats, que par les gémissements des Goths, qui déploraient leur défaite. Ils perdirent en cette journée trente mille hommes, selon le témoignage de leurs chefs, et le nombre des blessés fut trouvé égal à celui des morts. Comme ils se pressaient en foule autour des murailles, on n'en tirait presque point de coup qui fût inutile. Ceux qui battaient la campagne fondirent encore sur les fuyards, et en tuèrent un grand nombre. L'attaque commença le matin, et finit le soir. Les Romains passèrent la nuit à dépouiller les morts, et à chanter des chansons en l'honneur de Bélisaire ; les Goths la passèrent à panser les blessés, et à regretter leurs pertes.