[1,2] ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'. 1. Ἀγορά τις πρὸ τοῦ βουλευτηρίου ἐτύγχανεν οὖσα· καλοῦσι δὲ Αὐγουσταῖον τὴν ἀγορὰν οἱ Βυζάντιοι. Ἐνταῦθα ξυνθῆκαι λίθων οὐχ ἧσσον ἢ ἑπτὰ ἐν τετραγώνῳ πεποίηνται, κατὰ μὲν ἀπόβασιν ξυγκείμεναι πᾶσαι, τοσοῦτον δὲ ἑκάστη τῆς ἔνερθεν οὔσης ἐλασσουμένη καὶ ἀποδέουσα, ὥστε δὴ τῶν λίθων ἕκαστον τῇ ἐμβολῇ προὔχοντα βαθμὸν γεγονέναι τῶν τε ἀνθρώπων τοὺς ἐκείνῃ ἀγειρομένους ἐπ´ αὐτῶν ὥσπερ ἐπὶ βάθρων καθῆσθαι. Ἐν δὲ τῇ τῶν λίθων ὑπερβολῇ κίων ἐπανέστηκεν ἐξαίσιον ὅσον, οὐ μονοειδὴς μέντοι, ἀλλὰ λίθοις ἐν περιδρόμῳ εὐμεγέθεσι σύνθετος, ἐγγωνίοις μὲν τῇ ἐντομῇ οὖσιν, ἐς δὲ ἀλλήλους ἐμπειρίᾳ τῶν λιθοδόμων ἐναρμοσθεῖσι. Χαλκὸς δὲ ἄριστος ἔν τε πίναξι καὶ στεφάνοις διαχυθεὶς περιβάλλει πανταχόθι τοὺς λίθους, ἐν μὲν τῷ βεβαίῳ συνδέων, ἐν κόσμῳ δὲ αὐτοὺς συγκαλύπτων, καὶ τά τε ἄλλα σχεδόν τι πάντα καὶ διαφερόντως τά τε ἄνω καὶ τὰ κάτω ἐς τοῦ κίονος τὸν τύπον ἀπομιμούμενος. Ὁ δὲ χαλκὸς οὗτος τὸ μὲν χρῶμά ἐστι χρυσοῦ ἀκιβδήλου πρᾳότερος, τὴν δὲ ἀξίαν οὐ παρὰ πολὺ ἀποδέων ἰσοστάσιος ἀργύρῳ εἶναι. Ἐν δὲ τοῦ κίονος τῇ κορυφῇ χαλκοῦς ἕστηκεν ὑπερμεγέθης ἵππος, τετραμμένος πρὸς ἕω, θέαμα λόγου πολλοῦ ἄξιον. Ἔοικε δὲ βαδιουμένῳ καὶ τοῦ πρόσω λαμπρῶς ἐχομένῳ. Ποδῶν τῶν προσθίων ἀμέλει τὸν μὲν ἀριστερὸν μετεωρίζει, ὡς ἐπιβησόμενον τῆς ἐπίπροσθεν γῆς, ὁ δὲ δὴ ἕτερος ἐπὶ τοῦ λίθου ἠρήρεισται, οὗ ὕπερθέν ἐστιν, ὡς τὴν βάσιν ἐκδεξόμενος· τοὺς δὲ ὀπισθίους οὕτω ξυνάγει ὡς, ἐπειδὰν τὸ μὴ ἑστήξειν αὐτοῖς ἐπιβάλλοι, ἐν ἑτοίμῳ εἶεν. Τούτῳ δὴ τῷ ἵππῳ χαλκῆ ἐπιβέβηκε τοῦ βασιλέως εἰκὼν κολοσσῷ ἐμφερής. Ἔσταλται δὲ Ἀχιλλεὺς ἡ εἰκών. Οὕτω γὰρ τὸ σχῆμα καλοῦσιν ὅπερ ἀμπέχεται. Τάς τε γὰρ ἀρβύλας ὑποδέδεται καὶ τὰ σφυρά ἐστι κνημίδων χωρίς. Εἶτα ἡρωϊκῶς τεθωράκισται καὶ κράνος αὐτῷ τὴν κεφαλὴν σκέπει δόξαν ὡς κατασείοιτο παρεχόμενον, αἴγλη τέ τις ἐνθένδε αὐτοῦ ἀπαστράπτει. Φαίη τις ἂν ποιητικῶς εἶναι τὸν ὀπωρινὸν ἐκεῖνον ἀστέρα. Βλέπει δὲ πρὸς ἀνίσχοντά που τὸν ἥλιον, τὴν ἡνιόχησιν ἐπὶ Πέρσας, οἶμαι, ποιούμενος. Καὶ φέρει μὲν χειρὶ τῇ λαιᾷ πόλον, παραδηλῶν ὁ πλάστης ὅτι γῆ τε αὐτῷ καὶ θάλασσα δεδούλωται πᾶσα, ἔχει δὲ οὔτε ξίφος οὔτε δοράτιον οὔτε ἄλλο τῶν ὅπλων οὐδέν, ἀλλὰ σταυρὸς αὐτῷ ἐπὶ τοῦ πόλου ἐπίκειται, δι´ οὗ δὴ μόνου τήν τε βασιλείαν καὶ τὸ τοῦ πολέμου πεπόρισται κράτος. Προτεινόμενος δὲ χεῖρα τὴν δεξιὰν ἐς τὰ πρὸς ἀνίσχοντα ἥλιον καὶ τοὺς δακτύλους διαπετάσας ἐγκελεύεται τοῖς ἐκείνῃ βαρβάροις καθῆσθαι οἴκοι καὶ μὴ πρόσω ἰέναι. Ταῦτα μὲν οὖν ὧδέ πη ἔχει. 2. Ἐκκλησίᾳ δὲ τῇ μεγάλῃ ὅμορον οὖσαν καὶ συγκαταφλεχθεῖσαν αὐτῇ πρότερον τὴν τῆς Εἰρήνης ἐπώνυμον Ἰουστινιανὸς βασιλεὺς ὑπερμεγέθη ἐδείματο, ἱερῶν τῶν ἐν Βυζαντίῳ σχεδόν τι ἁπάντων, μετά γε τῆς Σοφίας τὸν νεών, οὐδενὸς δεύτερον. 3. Ἦν δέ τις μεταξὺ ταύταιν δὴ ταῖν ἐκκλησίαιν ξενών, ἀνθρώποις ἀνειμένος ἀπορουμένοις τε καὶ νοσοῦσι τὰ ἔσχατα, εἰ πρὸς τῇ οὐσίᾳ καὶ τὸ σῶμα νοσοῖεν. Τοῦτον ἀνήρ τις θεοσεβὴς ἐν τοῖς ἄνω χρόνοις ἐδείματο, Σαμψὼν ὄνομα. Ἔμεινε δὲ οὐδὲ αὐτὸς τοῖς στασιώταις ἀνέπαφος, ἀλλ´ ἐκκλησίᾳ ἑκατέρᾳ συγκαταφλεχθεὶς ἀπολώλει. Ἰουστινιανὸς δὲ αὐτὸν ἀνῳκοδομήσατο βασιλεύς, κάλλει μὲν κατασκευῆς ἀξιώτερον, πλήθει δὲ οἰκιδίων παρὰ πολὺ μείζω· προσόδῳ τε αὐτὸν ἐπετείων δεδώρηται χρημάτων μεγάλων, ὅπως δὴ πλείοσιν ἐς ἀεὶ ταλαιπωρουμένοις ἀνθρώποις ἰῷτο τὰ πάθη. 4. Κόρον δὲ τῆς εἰς τὸν θεὸν τιμῆς ἢ πλησμονήν τινα ὡς ἥκιστα ἔχων, δύο ξενῶνας ἑτέρους ἀπ´ ἐναντίας αὐτῷ ἔθετο ἐν ταῖς Ἰσιδώρου τε καὶ Ἀρκαδίου καλουμέναις οἰκίαις, τῆς βασιλίδος Θεοδώρας αὐτῷ τοῦτο δὴ τῶν ἔργων ξυνεπιλαμβανομένης τὸ ἱερώτατον. Τὰ δὲ δὴ ἄλλα ἱερὰ ξύμπαντα, ὅσα τῷ Χριστῷ ὁ βασιλεὺς οὗτος ἀνέθηκε, τοσαῦτα τὸ πλῆθος καὶ τοιαῦτα τὸ μέγεθός ἐστιν, ὥστε λεπτολογεῖσθαι μὲν ἀμφ´ αὐτοῖς ἀμήχανα εἶναι. Οὐ γὰρ ἂν οὐδὲ ὁ λόγος οὐδὲ ὁ πᾶς ἡμῖν αἰὼν ἐπαρκέσοι κατάλογον πεποιημένοις ἀποστοματίσαι πρὸς ὄνομα τούτων δὴ ἕκαστον. Ἄχρι τοῦδε 〈εἰπεῖν〉 ἡμῖν ἀποχρήσει.

[1,2] CHAPITRE II. 1. Il y a vis-à-vis du Palais Royal une place qu'on appelle Augusteum, où il y a sept rangs de pierres disposées en carré, et en forme de degrés, chaque pierre de dessus étant moins avancée que celle de dessous. Au haut de ces degrés s'élève une grande colonne composée de diverses pierres taillées en angles et liées ensemble avec une adresse singulière. Cette grande masse est couverte de lames, et de couronnes de bronze, qui ne lui servent pas moins de liaison que d'ornement. Ce bronze est de même couleur que l'or, et de même prix que l'argent. Au dessus est un Cheval de bronze, qui est tourné vers l'Orient, et qui est admirable à voir. Il semble qu'il aille marcher. Il a le pied gauche de devant levé, le droit appuyé sur la pierre, et ceux de derrière tous prêts pour avancer quand il sera temps. On voit dessus, la statue de l'Empereur, qui est aussi de bronze, et d'une grandeur qui surpasse le naturel. L'habillement est un habillement d'Achille. Les brodequins ne couvrent pas le talon. La cuirasse est à la façon des héros. Le casque semble branler, et jeter un éclat pareil à celui que les Poètes attribuent à l'astre de l'Automne. Il a le visage tourné vers l'Orient, comme pour marcher contre les Perses. Il tient un globe à la main gauche, pour faire connaître qu’il possède l'Empire de la terre, et de la mer. Il n'a ni lance, ni épée. Il n'a que la croix qui est sur le globe, et qui sert d'ornement à sa couronne, et d’instrument à ses conquêtes. Il étend là main droite vers l'Orient, comme pour commander aux Barbares de se contenir dans leurs limites. 2. Justinien a rebâti l’Eglise de Sainte Irène, qui avait été brûlée au même temps que la grande Eglise, et il l'a rebâtie avec tant de magnificence qu'elle est maintenant la seconde de Constantinople.. 3. Il y avait, entre ces deux Eglises un hôpital, qui avait autrefois été fondé par un homme de piété nommé Samson, et qui depuis avait été brûlé par des séditieux. L'Empereur le refit d'une plus belle structure qu'auparavant, l’accrut de plusieurs cellules pour y loger un plus grand nombre de malades, et en augmenta le revenu pour apporter un plus grand soulagement à leur misère. 4. Comme il ne se lassait jamais d'entreprendre de nouveaux ouvrages pour la gloire de Dieu, il bâtit deux autres hôpitaux à l’opposite de celui-ci, dans les maisons d’Isidore, et d'Arcadius, et il fut secondé dans un si louable dessein par la piété, et par le zèle de l'Impératrice Théodora. Il a élevé un grand nombre d'autres Eglises en l'honneur du divin Sauveur, qu'il est presqu'impossible de les décrire en particulier. Je n'ai pas seulement ni assez d'éloquence, ni assez de loisir pour en faire le catalogue.