[8,31] CHAPITRE XXXI. 1. Τοσαῦτα μὲν οὖν καὶ ὁ Τουτίλας εἶπε. Τὰ δὲ στρατεύματα ἐς μάχην ξυνῄει καὶ ἐτάξαντο ὧδε. Μετωπηδὸν μὲν ἀμφοτέρωθεν ἅπαντες ἔστησαν, ὡς βαθύτατόν τε καὶ περίμηκες τῆς φάλαγγος τὸ μέτωπον ποιησόμενοι. Τῶν δὲ Ῥωμαίων κέρας μὲν τὸ ἀριστερὸν Ναρσῆς τε καὶ Ἰωάννης ἀμφὶ τὸ γεώλοφον εἶχον καὶ ξὺν αὐτοῖς εἴ τι ἄριστον ἐν τῷ Ῥωμαίων στρατῷ ἐτύγχανεν ὄν· ἑκατέρῳ γὰρ τῶν ἄλλων χωρὶς στρατιωτῶν, δορυφόρων τε καὶ ὑπασπιστῶν καὶ βαρβάρων Οὔννων εἵπετο πλῆθος ἀριστίνδην συνειλεγμένων· κατὰ 〈δὲ〉 δεξιὸν Βαλεριανός τε καὶ Ἰωάννης ὁ Φαγᾶς σὺν τῷ Δαγισθαίῳ καὶ οἱ κατάλοιποι Ῥωμαῖοι ἐτάξαντο πάντες. Πεζοὺς μέντοι τοξότας ἐκ τῶν καταλόγου στρατιωτῶν ὀκτακισχιλίους μάλιστα ἔστησαν ἐς ἄμφω τὰ 〈κέρα〉. Κατὰ δὲ τὰ μέσα τῆς φάλαγγος τούς τε Λαγγοβάρδας καὶ τὸ Ἐρούλων ἔθνος καὶ πάντας τοὺς ἄλλους βαρβάρους ὁ Ναρσῆς ἔταξεν, ἔκ τε τῶν ἵππων ἀποβιβάσας καὶ πεζοὺς εἶναι καταστησάμενος, ὅπως ἂν μὴ κακοὶ ἐν τῷ ἔργῳ γενόμενοι ἢ ἐθελοκακοῦντες, ἂν οὕτω τύχῃ, ἐς ὑπαγωγὴν ὀξύτεροι εἶεν. Τὸ μέντοι πέρας κέρως τοῦ εὐωνύμου τῶν Ῥωμαίων μετώπου Ναρσῆς ἐγγώνιον κατεστήσατο, πεντακοσίους τε καὶ χιλίους ἱππεῖς ἐνταῦθα στήσας. Προείρητο δὲ τοῖς μὲν πεντακοσίοις {τε καὶ χιλίοις}, ἐπειδὰν τάχιστα τῶν Ῥωμαίων τισὶ τραπῆναι ξυμβαίη, ἐπιβοηθεῖν αὐτοῖς ἐν σπουδῇ, τοῖς δὲ χιλίοις, ὁπηνίκα οἱ τῶν πολεμίων πεζοὶ ἔργου ἄρχωνται, κατόπισθέν τε αὐτῶν αὐτίκα γενέσθαι καὶ ἀμφιβόλους ποιήσασθαι. Καὶ ὁ Τουτίλας δὲ τρόπῳ τῷ αὐτῷ τοῖς πολεμίοις ἀντίαν τὴν στρατιὰν ξύμπασαν ἔστησε. Καὶ περιιὼν τὴν οἰκείαν παράταξιν τοὺς στρατιώτας παρεθράσυνέ τε καὶ παρεκάλει ἐς εὐτολμίαν προσώπῳ καὶ λόγῳ. Καὶ ὁ Ναρσῆς δὲ ταὐτὸ τοῦτο ἐποίει, ψέλλιά τε καὶ στρεπτοὺς καὶ χαλινοὺς χρυσοῦς ἐπὶ κοντῶν μετεωρίσας καὶ ἄλλα ἄττα τῆς ἐς τὸν κίνδυνον προθυμίας ὑπεκκαύματα ἐνδεικνύμενος. Χρόνον δέ τινα μάχης οὐδέτεροι ἦρχον, ἀλλ´ ἡσυχῆ ἀμφότεροι ἔμενον, προσδεχόμενοι τὴν τῶν ἐναντίων ἐπίθεσιν. 2. Μετὰ δὲ εἷς ἐκ τοῦ Γότθων στρατοῦ, Κόκκας ὄνομα, δόξαν ἐπὶ τῷ δραστηρίῳ διαρκῶς ἔχων, τὸν ἵππον ἐξελάσας, ἄγχιστα ἦλθε τοῦ Ῥωμαίων στρατοῦ, προὐκαλεῖτό τε, εἴ τίς οἱ βούλοιτο πρὸς μονομαχίαν ἐπεξιέναι. Ὁ δὲ Κόκκας οὗτος εἷς τῶν Ῥωμαίων στρατιωτῶν ἐτύγχανεν ὢν τῶν παρὰ Τουτίλαν ἀπηυτομοληκότων τὰ πρότερα. Καί οἱ αὐτίκα τῶν τις Ναρσοῦ δορυφόρων ἀντίος ἔστη, Ἀρμένιος γένος, Ἀνζαλᾶς ὄνομα, καὶ αὐτὸς ἵππῳ ὀχούμενος. Ὁ μὲν οὖν Κόκκας ὁρμήσας πρῶτος ὡς τῷ δόρατι παίσων ἐπὶ τὸν πολέμιον ἵετο, καταστοχαζόμενος τῆς ἐκείνου γαστρός. Ὁ δ´ Ἀνζαλᾶς ἐξαπιναίως τὸν ἵππον ἐκκλίνας ἀνόνητον αὐτὸν κατεστήσατο γενέσθαι τῆς οἰκείας ὁρμῆς. Ταύτῃ τε αὐτὸς ἐκ πλαγίου τοῦ πολεμίου γενόμενος ἐς πλευρὰν αὐτοῦ τὴν ἀριστερὰν τὸ δόρυ ὦσε. Καὶ ὁ μὲν ἐκ τοῦ ἵππου πεσὼν ἐς τὸ ἔδαφος νεκρὸς ἔκειτο· κραυγὴ δὲ ἀπὸ τοῦ Ῥωμαίων στρατοῦ ὑπερφυὴς ἤρθη, οὐδ´ ὣς μέντοι μάχης τινὸς οὐδέτεροι ἦρξαν. 3. Τουτίλας δὲ μόνος ἐν μεταιχμίῳ ἐγένετο, οὐ μονομαχήσων, ἀλλὰ τὸν καιρὸν τοῖς ἐναντίοις τοῦτον ἐκκρούσων. Γότθων γὰρ τοὺς ἀπολειπομένους δισχιλίους ἄγχιστά πη προσιέναι μαθὼν ἀπετίθετο ἐς τὴν αὐτῶν παρουσίαν τὴν ξυμβολὴν, ἐποίει δὲ τάδε. Πρῶτα μὲν οὐκ ἀπηξίου τοῖς πολεμίοις ἐνδείκνυσθαι ὅστις ποτὲ εἴη. Τήν τε γὰρ τῶν ὅπλων σκευὴν κατακόρως τῷ χρυσῷ κατειλημμένην ἠμπίσχετο καὶ τῶν οἱ φαλάρων ὁ κόσμος ἔκ τε τοῦ πίλου καὶ τοῦ δόρατος ἁλουργός τε καὶ ἄλλως βασιλικὸς ἀπεκρέματο θαυμαστὸς ὅσος. Καὶ αὐτὸς ὑπερφυεῖ ὀχούμενος ἵππῳ παιδιὰν ἐν μεταιχμίῳ ἔπαιζε τὴν ἐνόπλιον ἐπισταμένως. Τόν τε γὰρ ἵππον ἐν κύκλῳ περιελίσσων, ἐπὶ θάτερά τε ἀναστρέφων αὖθις κυκλοτερεῖς πεποίητο δρόμους. Καὶ ἱππευόμενος μεθίει ταῖς αὔραις τὸ δόρυ, ἀπ´ αὐτῶν τε κραδαινόμενον ἁρπασάμενος εἶτα ἐκ χειρὸς ἐς χεῖρα παραπέμπων συχνὰ ἐφ´ ἑκάτερα, καὶ μεταβιβάζων ἐμπείρως, ἐφιλοτιμεῖτο τῇ ἐς τὰ τοιαῦτα μελέτῃ, ὑπτιάζων καὶ ἰσχιάζων καὶ πρὸς ἑκάτερα ἐγκλινόμενος, ὥσπερ ἐκ παιδὸς ἀκριβῶς τὰ ἐς τὴν ὀρχήστραν δεδιδαγμένος. ταῦτά τε ποιῶν πᾶσαν κατέτριψε τὴν δείλην πρωΐαν. ἐπὶ πλεῖστον δὲ τὴν τῆς μάχης ἀναβολὴν μηκύνειν ἐθέλων ἔπεμψεν ἐς τὸ Ῥωμαίων στρατόπεδον, φάσκων ἐθέλειν αὐτοῖς ἐς λόγους ξυμμῖξαι. Ναρσῆς δὲ φενακίζειν αὐτὸν ἰσχυρίζετο, εἴ γε πολεμησείων τὰ πρότερα, ἡνίκα τοῦ προτείνεσθαι λόγους ἐξουσία εἴη, νῦν ἐν μεταιχμίῳ γενόμενος ἐς τοὺς διαλόγους χωροίη.

[8,31] CHAPITRE XXXI. 1. Voila le discours que fit Totila. Ensuite, les deux armées furent rangées en bataille ; mais de telle sorte qu'elles étaient opposées de front; que les rangs étaient fort doublés, et que la queue en était fort longue. Narsès et Jean commandaient l'aile gauche où était la fleur de l'armée ; car l'un et l'autre avait outre ses soldats, un bon nombre de gardes, et surtout, de Huns. Valérien, Jean surnommé le mangeur, Dagistée, et quelques autres chefs, commandaient l'aile droite, et les deux ailes contenaient environ huit mille hommes de pied. Narsès mit dans le milieu les Lombards, les Eruliens, et les autres étrangers, afin que s'ils avaient envie de faire quelque trahison, il ne leur fût pas si aisé de s'enfuir. Il étendit aussi l'extrémité de l'aile gauche, et la fortifia avec quinze cents hommes de cavalerie à cinq cents desquels il donna ordre de soutenir les bataillons qui plieraient, et il commanda aux autres mille, d'aller fondre par derrière sur les ennemis, dés le commencement du combat, afin qu'ils fussent attaqués de deux côtés en même temps. Totila disposa son armée dans le même ordre, et courant par tous les rangs, il animait ses soldats de son visage, et de sa parole. Non seulement Narsès en faisait autant; mais pour exciter le courage de ses gens, il leur montrait des mors, des chaînes, des bracelets d'or, et d'autres présents. Les deux armées attendirent quelque temps le commencement du combat. 2.. Ensuite, Cocas, qui était un homme fort estimé pour son courage, poussa son cheval vers l'armée romaine, et demanda, s'il y avait quelqu'un qui se voulût battre contre lui ? Il avait été autrefois dans le parti des Romains; mais il l'avait quitté depuis, pour prendre celui des Goths. Incontinent un garde de Narsès qui était Arménien, et qui se nommait Anzalas, parut aussi à cheval. Cocas courut pour lui porter le premier la lance dans le ventre, mais ayant détourné adroitement son cheval, et ayant évité le coup, il enfonça la sienne dans le flanc de Cocas, et le renversa par terre, ou il mourut à l'instant. Sa mort fit jeter un grand cri à l'armée Romaine ; on ne commença pas pourtant le combat. 3. Il n'y eut que Totila, qui s'avança seul dans l'espace qui était demeuré vide entre les deux armées, non toutefois dans le dessein de se battre seul à seul, mais dans l'intention seulement de gagner un peu de temps, parce qu'il attendait deux mille Goths. Il affectait, cependant, de se faire voir aux ennemis. Ses armes étaient toutes enrichies d'or. Les ornements de sa lance brillaient d'une écarlate tout à fait vive, et digne de la majesté royale. Il était monté sur un excellent cheval, auquel il faisait faire le manège avec une grâce non pareille. Il le tournait de côté et d'autre, et faisait mille voltes et mille courbettes. Il jetait en même temps sa lance en l'air y puis il la reprenait par le milieu, et la changeait de main avec tant d'adresse, qu'il était aisé de reconnaître qu'il avait appris en sa jeunesse tous les honnêtes exercices, et même la dance. Il consuma ainsi toute la matinée ; en suite de quoi il envoya demander à conférer. Narsès répondit, qu'il se moquait d'avoir témoigné tant d'envie de combattre, lorsque l'on lui avait parlé d'accommodement, et puis de parler d'accommodement lorsque les deux armées étaient prêtes à combattre.