[8,29] CHAPITRE XXIX. 1. Τῷ μὲν οὖν Ῥωμαίων στρατῷ τά γε ἀμφὶ τῇ πορείᾳ ταύτῃ πη εἶχε. Τουτίλας δὲ πεπυσμένος ἤδη τὰ ἐν Βενετίαις ξυνενεχθέντα Τεΐαν μὲν τὰ πρῶτα καὶ τὴν ξὺν αὐτῷ στρατιὰν προσδεχόμενος ἐν τοῖς ἐπὶ Ῥώμης χωρίοις ἡσυχῆ ἔμενεν. Ἐπειδὴ δὲ παρῆσαν, μόνοι τε δισχίλιοι ἱππεῖς ἐλείποντο ἔτι, τούτους δὴ οὐκ ἀναμείνας ὁ Τουτίλας, ἀλλὰ παντὶ ἄρας τῷ ἄλλῳ στρατῷ ὡς τοῖς πολεμίοις ἐν ἐπιτηδείῳ ὑπαντιάσων ᾔει. Ἐν δὲ τῇ ὁδῷ ταύτῃ τά τε τῷ Οὐσδρίλᾳ συμπεπτωκότα καὶ Ἀρίμηνον τοὺς πολεμίους διαβεβηκέναι μαθὼν, ὅλην μὲν Τουσκίαν ἀμείψας, ἐν ὄρει δὲ τῷ Ἀπεννίνῳ καλουμένῳ γενόμενος, αὐτοῦ ἐνστρατοπεδευσάμενος, ἔμενεν ἄγχιστα κώμης, ἥνπερ οἱ ἐπιχώριοι Ταγίνας καλοῦσιν. 2. Ἥ τε Ῥωμαίων στρατιὰ Ναρσοῦ ἡγουμένου 〈οὐ〉 πολλῷ ὕστερον ἐν τῷ ὄρει καὶ αὐτοὶ τῷ Ἀπεννίνῳ ἐνστρατοπεδευσάμενοι ἔμενον, σταδίους ἑκατὸν μάλιστα τοῦ τῶν ἐναντίων στρατοπέδου διέχοντες, ἐν χωρίῳ ὁμαλῷ μὲν, λόφους δὲ ἄγχιστά πη περιβεβλημένῳ πολλοὺς, ἵνα δή ποτε στρατηγοῦντα Ῥωμαίων Κάμιλλον τῶν Γάλλων ὅμιλον διαφθεῖραι μάχῃ νενικηκότα φασί. Φέρει δὲ καὶ εἰς ἐμὲ μαρτύριον τοῦ ἔργου τούτου τὴν προσηγορίαν ὁ χῶρος καὶ διασώζει τῇ μνήμῃ τῶν Γάλλων τὸ πάθος, Βουσταγαλλώρων καλούμενος. Βοῦστα γὰρ Λατῖνοι τὰ ἐκ τῆς πυρᾶς καλοῦσι λείψανα. Τύμβοι τε τῇδε γεώλοφοι τῶν νεκρῶν ἐκείνων παμπληθεῖς εἰσιν. Αὐτίκα δὲ στείλας ἐνθένδε Ναρσῆς τῶν οἱ ἐπιτηδείων τινὰς παραίνεσιν ἐπήγγελλε ποιεῖσθαι τῷ Τουτίλᾳ καταθέσθαι μὲν τὰ πολέμια, βουλεύεσθαι δὲ εἰρηναῖά ποτε, διαριθμουμένῳ ὅτι δὴ αὐτὸς, ἀνθρώπων ἄρχων ὀλίγων τέ τινων καὶ ὑπόγυον νόμῳ οὐδενὶ ξυνειλεγμένων, πάσῃ τῇ Ῥωμαίων ἀρχῇ ἐπὶ πλεῖστον διαμάχεσθαι οὐκ ἂν δύναιτο. Ἔφη δὲ αὐτοῖς καὶ τοῦτο, ὥστε δὴ αὐτὸν, εἰ πολεμησείοντα ἴδοιεν, μελλήσει οὐδεμιᾷ ἐγκελεύεσθαι τακτὴν διορίσαι τινὰ ἡμέραν τῇ μάχῃ. Ἐπειδὴ γοῦν οἱ πρέσβεις οὗτοι τῷ Τουτίλᾳ ἐς ὄψιν ἦλθον, τὰ ἐπιτεταγμένα ἐποίουν. Καὶ ὁ μὲν νεανιευόμενος ἐκομψεύετο ὡς τρόπῳ αὐτοῖς παντὶ πολεμητέον εἴη, οἱ δὲ ὑπολαβόντες „Ἀλλ´, ὦ γενναῖε“ ἔφασαν „ῥητόν τινα καιρὸν τῇ ξυμβολῇ τίθει“. Καὶ ὃς αὐτίκα „ὀκτὼ ἡμερῶν ξυμμίξωμεν“ ἔφη. 3. Οἱ μὲν οὖν πρέσβεις παρὰ τὸν Ναρσῆν ἐπανήκοντες τὰ ξυγκείμενα σφίσιν ἐπήγγελλον, ὁ δὲ Τουτίλαν δολώσεις ὑποτοπάζων ἐπινοεῖν παρεσκευάζετο ὡς τῇ ὑστεραίᾳ μαχούμενος. Καὶ ἔτυχέ γε τῆς τῶν πολεμίων ἐννοίας. Ἡμέρᾳ γὰρ τῇ ἐπιγενομένῃ αὐτάγγελος παντὶ τῷ στρατῷ παρῆν ὁ Τουτίλας. ἤδη δὲ ἀλλήλοις ἑκάτεροι ἀντεκάθηντο, οὐ πλέον ἢ δυοῖν διέχοντες τοξευμάτων βολαῖν. Ἦν γέ τι γεώλοφον ἐνταῦθα βραχὺ, ὃ δὴ καταλαβεῖν ἀμφότεροι διὰ σπουδῆς εἶχον, ἐν ἐπιτηδείῳ σφίσιν οἰόμενοι κεῖσθαι, ὅπως τε βάλλειν τοὺς ἐναντίους ἐξ ὑπερδεξίων ἔχοιεν καὶ ὅτι χῶροι λοφώδεις, ᾗπέρ μοι δεδήλωται, ἐνταῦθά πη ἦσαν, ταύτῃ τοι κυκλώσασθαί τινας τὸ Ῥωμαίων στρατόπεδον κατὰ νώτου ἰόντας ἀμήχανον ἦν, ὅτι μὴ διὰ μιᾶς τινος ἀτραποῦ, ἣ παρὰ τὸ γεώλοφον ἐτύγχανεν οὖσα. Διὸ δὴ περὶ πλείονος αὐτὸ ποιεῖσθαι ἀμφοτέροις ἐπάναγκες ἦν, Γότθοις μὲν, ὅπως ἐν τῇ ξυμβολῇ κυκλωσάμενοι τοὺς πολεμίους ἐν ἀμφιβόλῳ ποιήσονται, Ῥωμαίοις δὲ, ὅπως δὴ ταῦτα μὴ πάθοιεν. Ἀλλὰ προτερήσας Ναρσῆς πεντήκοντα ἐκ καταλόγου πεζοὺς ἀπολέξας ἀωρὶ νύκτωρ ὡς καταληψομένους τε καὶ καθέξοντας αὐτὸ ἔστειλε. Καὶ οἱ μὲν οὐδενὸς σφίσι τῶν πολεμίων ἐμποδὼν ἱσταμένου ἐνταῦθα γενόμενοι ἡσυχῆ ἔμενον. Ἔστι δέ τις χειμάρρους τοῦ γεωλόφου ἐπίπροσθεν, παρὰ μὲν τὴν ἀτραπὸν, ἧς ἄρτι ἐμνήσθην, τοῦ δὲ χώρου καταντικρὺ οὗ ἐστρατοπεδεύσαντο Γότθοι, οὗ δὴ οἱ πεντήκοντα ἔστησαν, ἐν χρῷ μὲν ξυνιόντες ἀλλήλοις, ἐς φάλαγγα δὲ ὡς ἐν στενοχωρίᾳ ξυντεταγμένοι. Μεθ´ ἡμέραν δὲ τὸ γεγονὸς ἰδὼν Τουτίλας ἀπώσασθαι αὐτοὺς ἐν σπουδῇ εἶχεν. ἴλην τε ἱππέων εὐθὺς ἐπ´ αὐτοὺς ἔπεμψεν, ἐξελᾶν ὅτι τάχιστα ἐνθένδε αὐτοὺς ἐπιστείλας. οἱ μὲν οὖν ἱππεῖς θορύβῳ τε πολλῷ καὶ κραυγῇ ἐπ´ αὐτοὺς ἵεντο, ὡς αὐτοβοεὶ ἐξαιρήσοντες, οἱ δὲ εἰς ὀλίγον ξυντεταγμένοι καὶ ταῖς μὲν ἀσπίσι φραξάμενοι, τὰ δὲ δοράτια ἐπανατεινάμενοι ἔστησαν. Εἶτα οἱ μὲν Γότθοι σπουδῇ ἐπιόντες ξυνταράξαντες αὑτοὺς ἤλαυνον, οἱ δὲ πεντήκοντα, τῶν τε ἀσπίδων τῷ ὠθισμῷ καὶ τῶν δορατίων τῇ ἐπιβολῇ πυκνοτάτῃ οὔσῃ καὶ οὐδαμῆ ξυγκεχυμένῃ ὡς καρτερώτατα τοὺς ἐπιόντας ἠμύνοντο, ἐξεπίτηδές τε πάταγον ταῖς ἀσπίσιν ἐποίουν, ταύτῃ μὲν τοὺς ἵππους ἀεὶ δεδισσόμενοι, τοὺς δὲ ἄνδρας ταῖς τῶν δορατίων αἰχμαῖς. Καὶ οἵ τε ἵπποι ἀνεχαιτίζοντο τῇ τε δυσχωρίᾳ καὶ τῶν ἀσπίδων τῷ πατάγῳ λίαν ἀχθόμενοι καὶ διέξοδον οὐδαμῆ ἔχοντες, οἵ τε ἄνδρες ἀπεκναίοντο, ἀνθρώποις τε οὕτω ξυμφραξαμένοις μαχόμενοι καὶ τρόπῳ οὐδενὶ εἴκουσι, καὶ ἵπποις ἐγκελευόμενοι ὡς ἥκιστα ἐπαΐουσιν. Ἀποκρουσθέντες τε τὴν πρώτην ὀπίσω ἐχώρουν. Καὶ αὖθις ἀποπειρασάμενοι καὶ ταὐτὰ πάσχοντες ἀνεπόδιζον. Πολλάκις τε οὕτως ἀπαλλάξαντες οὐκέτι ἠνώχλουν, ἀλλ´ ἑτέραν ἴλην Τουτίλας ἐς τὸ ἔργον τοῦτο ἀντικαθίστη. ὧνπερ ὁμοίως τοῖς προτέροις ἀπαλλαγέντων ἕτεροι ἐς τὴν πρᾶξιν καθίσταντο. Πολλάς τε ἴλας ὁ Τουτίλας οὕτως ἀμείψας ἐπὶ πάσαις τε ἄπρακτος γεγονὼς εἶτα ἀπεῖπεν. Οἱ μὲν οὖν πεντήκοντα κλέος ὑπὲρ ἀρετῆς ἀπήνεγκαν μέγα, δύο δὲ αὐτῶν διαφερόντως ἐν τῷ πόνῳ τούτῳ ἠρίστευσαν, Παῦλός τε καὶ Ἀνσίλας, οἳ δὴ ἐκπεπηδηκότες τῆς φάλαγγος δήλωσιν ἀρετῆς μάλιστα πάντων πεποίηνται. Τοὺς μὲν γὰρ ἀκινάκας σπασάμενοι κατέθεντο εἰς τὸ ἔδαφος, τὰ δὲ τόξα ἐντεινάμενοι ἔβαλλον ἐπικαιριώτατα στοχαζόμενοι τῶν πολεμίων. Καὶ πολλοὺς μὲν ἄνδρας, πολλοὺς δὲ ἵππους διεχρήσαντο, ἕως ἔτι εἶχον τοὺς ἀτράκτους αὐτοῖς αἱ φαρέτραι. Ἐπειδὴ δὲ ἅπαντα αὐτοὺς τὰ βέλη ἤδη ἐπιλελοίπει, οἱ δὲ τά τε ξίφη ἀνελόμενοι καὶ τὰς ἀσπίδας προβεβλημένοι κατὰ μόνας τοὺς ἐπιόντας ἠμύνοντο. ἐπειδάν τε ἱππευόμενοι τῶν ἐναντίων τινὲς ξὺν τοῖς δόρασιν ἐπ´ αὐτοὺς ἴοιεν, οἱ δὲ τοῖς ξίφεσι παίοντες ἀπεκαύλιζον τῶν δοράτων εὐθὺς τὰς αἰχμάς. Πολλάκις δὲ αὐτῶν οὕτω δὴ ἀναστελλόντων τὰς τῶν πολεμίων ἐπιδρομὰς ξυνηνέχθη τὸ θατέρου ξίφος (ἦν δὲ οὗτος ἀνὴρ Παῦλος ὀνόματι) {τῷ} συγκεκάμφθαι τῇ ἐς τὰ ξύλα συνεχεῖ τομῇ καὶ τὸ παράπαν ἀχρεῖον εἶναι. ὅπερ αὐτίκα μὲν προσουδίζει χαμαὶ, χερσὶ δὲ ἀμφοτέραις ἐπιλαβόμενος τῶν δοράτων ἀφῃρεῖτο τοὺς ἐπιόντας. Τέτταρά τε δόρατα οὕτω τοὺς πολεμίους διαφανῶς ἀφελόμενος αἰτιώτατος γέγονε τοῦ τὴν πρᾶξιν αὐτοὺς ἀπογνῶναι. Διὸ δὴ αὐτὸν καὶ ὑπασπιστὴν αὑτοῦ ἴδιον ἀπὸ τοῦ ἔργου τούτου Ναρσῆς τὸ λοιπὸν κατεστήσατο.

[8,29] CHAPITRE XXIX. 1. Voila quelle était la marche de l'armée romaine. Totila ayant cependant appris ce qui s'était passé dans les terres des Vénitiens, s'arrêta à Rome, pour attendre Tejas, et ses troupes. Lorsqu'elles furent arrivées, et qu'il vit qu'il ne lui manquait plus que deux mille chevaux, il partit sans attendre davantage, et alla droit vers le lieu où il croyait qu'était l'ennemi. Mais ayant appris par le chemin qu'Usdrilas avait été tué, et que les Romains avaient passé Arimini, il traversa toute la Toscane, arriva au pied de l'Apennin, et se campa proche d'un bourg que ceux du pays appellent Taginas. 2.. L'armée romaine conduite par Narsès, se campa bientôt après sur l'Apennin, à cent stades des ennemis, dans un pays qui est plat, mais néanmoins environné d'éminences, et où l'on dit que Camille gagna autrefois une fameuse bataille contre les Gaulois. Le lieu conserve encore la mémoire de cette journée, parce qu'on l'appelle le bûcher des Gaulois, et qu'il est tout plein de tombeaux. Narsès députa vers Totila quelques-uns de ses plus intimes amis, pour l'exhorter à mettre bas les armes, et à prendre des pensées de paix, et pour lui représenter, que n'ayant qu'un petit nombre de soldats, levés à la hâte, il ne pourvoit résister longtemps à toutes les forces de l'Empire. Il les chargea aussi de demander jour pour la bataille, au cas qu'ils le trouvaient résolu à continuer la guerre. Les ambassadeurs s'acquittèrent exactement de leur devoir, Totila leur ayant déclaré fièrement, qu'il fallait décider leur différent par les armes, ils lui répondirent, assignez-nous donc, s'il vous plaît, le jour du combat. Il repartit sur l'heure, ce sera dans huit jours. 3. Les ambassadeurs ayant rapporté cette réponse à Narsès, ils e douta de quelque tromperie, et se tint prêt à combattre le lendemain. En effet, il ne se trompait pas ; car Totila prévenant la renommée par sa diligence, parut le lendemain, à la tête de toutes ses troupes, et les deux armées n'étaient éloignées que de deux jets de trait. Il y avait une petite colline dont les deux partis avaient envie de s'emparer, tant parce que l'assiette en était avantageuse pour tirer de haut en bas, que parce qu'il y avait au pied un petit sentier, qui était le seul endroit par où l'armée Romaine pouvait être enveloppée. Les Goths en voulaient être maîtres, afin de pouvoir envelopper les Romains, et les Romains en voulaient pareillement être maîtres, afin de n'être pas enveloppés. Narsès choisît le premier cinquante hommes de pied, qui allèrent s'en emparer sur le minuit, et qui s'y tinrent en repos. Il y a un torrent au pied de la colline, le long du sentier dont je viens de parler. Ces cinquante hommes étaient vis à vis du camp des Goths, et ils se tenaient rangés en bon ordre, et aussi serrés que le lieu le pouvait permettre. Aussitôt que le jour eut découvert à Totila que ces cinquante romains avaient gagné le haut de la colline, il fit résolution de les en chasser, et il commanda contr'eux sa cavalerie, qui courut avec un grand cri, comme si elle eût dû les renverser du premier choc. Mais ils la soutinrent courageusement, se tenant serrés, se couvrant de leurs boucliers, et se servant fort à propos de leurs lances. Ils effarouchaient les chevaux, en frappant sur leurs boucliers, et ils épouvantaient les hommes en leur présentant les pointes de leurs lances toutes hérissées. Les chevaux effarouchés par ce bruit, et incommodez par l'assiette du lieu, ne faisaient que reculer. Les hommes ne savaient que saire pour attaquer des gens qui se défendaient si vaillamment, et pour se servir de leurs chevaux qui ne se laissaient plus conduire. Après avoir été repoussés, ils le retirèrent, puis ils retournèrent à la charge, et furent encore repoussés. Enfin, après plusieurs mauvais succès ils cessèrent d'attaquer. Totila envoya une seconde troupe, qui ne fut pas plus heureuse que la première, puis une troisième, et enfin il renonça à l'entreprise. Cette occasion donna une grande réputation à ces cinquante hommes, mais il y en eut deux qui se signalèrent sur tous les autres, dont l'un se nommait Paul, et l'autre Audilas; car ayant mis leurs poignards à terre ils se servirent de leurs arcs avec tant d'adresse, et tant de bonheur, qu'ils percèrent un grand nombre d'hommes, et de chevaux. Quand leurs flèches furent épuisées, ils prirent leurs épées, et soutinrent longtemps seuls l'effort des ennemis. Quand les cavaliers venaient fondre sur eux, ils abattaient la pointe des lances avec leurs épées. La longueur du combat émoussa de telle sorte l'épée de Paul, qu'elle lui demeura entièrement inutile, et qu'il sut obligé de la jeter et d'arracher avec les mains, des lances aux ennemis. La force avec laquelle il leur en arracha quatre l'une après l'autre, fut ce qui les obligea le plus à abandonner l'attaque. Narsès le fit son écuyer, pour récompense d'un si généreux, et si mémorable exploit.