[8,13] CHAPITRE XIII. 1. Μερμερόης δὲ, δείσας μή τι Πέτρᾳ τε καὶ Πέρσαις τοῖς τῇδε ἀπολελειμμένοις φλαῦρον διὰ χρόνου μῆκος ξυμβαίη, ἄρας παντὶ τῷ στρατῷ ἐνταῦθα ᾔει, ἐπεὶ αὐτὸν ὁ καιρὸς μετὰ τὴν τοῦ χειμῶνος ὥραν ἐς τοῦτο ἐνῆγε. Μεταξὺ δὲ τὰ ξυμπεσόντα μαθὼν ἅπαντα τῆς μὲν ὁδοῦ ταύτης τὸ παράπαν ἀπέσχετο, εὖ εἰδὼς ὅτι δὴ ἐκτὸς ποταμοῦ Φάσιδος ἄλλο τι χωρίον Λαζοῖς ὅτι μὴ τὸ ἐν Πέτρᾳ οὐκ ἦν. Ἀναστρέψας δὲ καὶ καταλαβὼν τὰς ἐξ Ἰβηρίας ἐπὶ γῆν τὴν Κολχίδα εἰσόδους, ἵνα δὴ ὁ Φᾶσις διαβατός ἐστιν, αὐτόν τε πεζῇ διαμείψας καὶ οὐχ ἥκιστα ποταμὸν, Ῥέοντα ὄνομα, οὐδὲ αὐτὸν ἐκείνῃ ναυσίπορον ὄντα, τοῦ τε Φάσιδος ἐν δεξιᾷ ταύτῃ γενόμενος ἐπὶ πόλιν, Ἀρχαιόπολιν ὄνομα, ἣ πρώτη τε καὶ μεγίστη ἐν Λαζοῖς ἐστιν, ἐπῆγε τὸ στράτευμα. Ἦσαν δὲ ὀλίγων χωρὶς ἱππεῖς ἅπαντες, καὶ αὐτοῖς ἐλέφαντες ὀκτὼ εἵποντο. Ἐφ´ ὧν δὴ ἔμελλον ἱστάμενοι Πέρσαι τοὺς πολεμίους ὥσπερ ἐκ πύργων κατὰ κορυφῆς ἐνθένδε βάλλειν. Ὥστε εἰκότως ἄν τις Περσῶν τὴν ἐς τοὺς πολέμους ταλαιπωρίαν τε καὶ ἐπιτέχνησιν ἀγασθείη, οἵ γε τὴν ἐξ Ἰβηρίας ἐς τὴν Κολχίδα ὁδὸν φέρουσαν, κρημνώδεσί τε νάπαις καὶ δυσχωρίαις λοχμώδεσι πανταχόθι ξυνεχομένην, ὕλαις τε οὕτως ἀμφιλαφέσι καλυπτομένην, ὡς καὶ ἀνδρὶ εὐζώνῳ δοκεῖν ἀπόρευτον τὰ πρότερα εἶναι, οὕτως ὁμαλῆ κατεστήσαντο ὥστε οὐχ ὅσον τὴν ἵππον αὐτῶν ὅλην πόνῳ οὐδενὶ ἐνθένδε ἰέναι, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐλεφάντων ὅσους βούλοιντο ἐπαγομένους ταύτῃ στρατεύειν. Ἦλθον δὲ αὐτοῖς καὶ σύμμαχοι Οὖννοι ἐκ τῶν Σαβείρων καλουμένων δισχίλιοί τε καὶ μύριοι. ἀλλὰ δείσας ὁ Μερμερόης μὴ ἐς πλῆθος τοσοῦτον ὄντες οἱ βάρβαροι οὗτοι μήτε τι αὐτῷ ὑπακούειν ἐπαγγέλλοντι ἐθελήσωσιν, ἀλλὰ καί τι ἀνήκεστον ἐς τὸ Περσῶν στράτευμα δράσωσι, τετρακισχιλίους μὲν ξυστρατεύεσθαι σφίσιν εἴασε, τοὺς δὲ λοιποὺς χρήμασι πολλοῖς δωρησάμενος ἐς τὰ πάτρια ἤθη ἀφῆκεν ἰέναι. Ὁ δὲ Ῥωμαίων στρατὸς δισχίλιοι μὲν καὶ μύριοι ἦσαν, οὐ μὴν ἀγηγερμένοι ἐς ταὐτὸ ἅπαντες, ἀλλ´ ἐν μὲν τῷ ἐν Ἀρχαιοπόλει φυλακτηρίῳ τρισχίλιοι ἦσαν, ὧν Ὀδόναχός τε καὶ Βάβας ἦρχον, ἄμφω ἀγαθοὶ τὰ πολέμια· οἱ δὲ δὴ ἄλλοι ἐντὸς τῶν ἐκβολῶν ποταμοῦ Φάσιδος ἐνστρατοπεδευσάμενοι ἔμενον, ἐκεῖνο διανοούμενοι, ὥστε ἤν πη ἐπισκήψῃ ὁ τῶν πολεμίων στρατὸς, αὐτοὶ ἐνθένδε ἐξανιστάμενοι βοηθοῖεν δυνάμει τῇ πάσῃ. Ἦρχον δὲ αὐτῶν Βενῖλός τε καὶ Οὐλίγαγος. ξυνῆν δὲ αὐτοῖς καὶ Οὐαράζης ὁ Περσαρμένιος, ἄρτι ἐξ Ἰταλίας ἥκων. ᾧ δὴ Τζάνοι ὀκτακόσιοι εἵποντο. 2. Βέσσας γὰρ, ἐπειδὴ τάχιστα τὴν Πέτραν εἷλε, πονεῖν μὲν ἔτι οὐδαμῆ ἤθελεν, ἐς δὲ Ποντικοὺς καὶ Ἀρμενίους ἀποχωρήσας ἐπεμελεῖτο ὡς ἔνι μάλιστα τῶν ἀπὸ τῆς ἀρχῆς αὐτοῦ πόρων, ταύτῃ τε τῇ σμικρολογίᾳ τὰ Ῥωμαίων αὖθις πράγματα ἔσφηλεν. Εἰ γὰρ εὐθὺς τότε νενικηκὼς, ᾗπέρ μοι εἴρηται, καὶ τὴν Πέτραν ἑλὼν ἐς τὰ Λαζῶν τε καὶ Ἰβήρων ὅρια ἦλθε καὶ τὰς ἐκείνῃ δυσχωρίας ἐφράξατο, οὐκ ἄν, μοι δοκεῖ, ἔτι Περσῶν στράτευμα ἐς Λαζικὴν ᾔει. Νῦν δὲ ὁ στρατηγὸς οὗτος τοῦ πόνου τούτου ὀλιγωρήσας μόνον οὐχὶ τοῖς πολεμίοις Λαζικὴν αὐτοχειρὶ παραδέδωκε, τῆς ἐκ βασιλέως ὀργῆς ὀλίγα φροντίσας. Εἰώθει γὰρ Ἰουστινιανὸς βασιλεὺς ἐπιχωρεῖν τὰ πολλὰ τοῖς ἄρχουσιν ἁμαρτάνουσι, καὶ ἀπ´ αὐτοῦ ἔς τε τὴν δίαιταν καὶ τὴν πολιτείαν ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον παρανομοῦντες ἡλίσκοντο. 3. Ἦν δὲ Λαζῶν φρούρια δύο πρὸς αὐτοῖς μάλιστα τοῖς Ἰβηρίας ὁρίοις, Σκάνδα τε καὶ Σαραπανίς. Ἅπερ ἐν δυσχωρίαις κείμενα χαλεπαῖς τισι καὶ ὅλως δυσκόλοις δυσπρόσοδα ὑπερφυῶς ὄντα ἐτύγχανε. Ταῦτα Λαζοὶ μὲν τὸ παλαιὸν πόνῳ πολλῷ ἐφρούρουν, ἐπεὶ ἐνταῦθα τῶν ἐδωδίμων τὸ παράπαν οὐδὲν φύεται, ἀλλὰ φέροντες ἄνθρωποι ἐπὶ τῶν ὤμων τὰ ἐπιτήδεια ἐσεκομίζοντο. Βασιλεὺς δὲ Ἰουστινιανὸς κατ´ ἀρχὰς τοῦδε τοῦ πολέμου Λαζοὺς ἀναστήσας ἐνθένδε Ῥωμαίων φρουρὰν στρατιωτῶν κατεστήσατο. Οἳ δὴ οὐ πολλῷ ὕστερον, πιεζόμενοι τῶν ἀναγκαίων τῇ ἀπορίᾳ, τὰ φρούρια ταῦτα ἐξέλιπον, ἐπεὶ αὐτοὶ μὲν ἐλύμοις ἀποζῆν ὥσπερ οἱ Κόλχοι ἐς πλείω χρόνον, οὐκ εἰωθὸς σφίσιν, ὡς ἥκιστα εἶχον, Λαζοὶ δὲ αὐτοῖς μακρὰν ὁδὸν πορευόμενοι φέροντές τε τὰ ἐπιτήδεια πάντα οὐκέτι ἀντεῖχον. Πέρσαι δὲ αὐτὰ καταλαβόντες ἔσχον, ἔν τε ταῖς σπονδαῖς αὐτὰ Ῥωμαῖοι ἀπέλαβον τὰς ἀντιδόσεις Βώλου τε τοῦ φρουρίου καὶ τοῦ Φαραγγίου πεποιημένοι, ὥσπερ μοι ταῦτα ἐν τοῖς ἔμπροσθεν λόγοις πάντα ἐρρήθη. Λαζοὶ μὲν οὖν ταῦτα τὰ φρούρια ἐς ἔδαφος καθεῖλον, ὡς μὴ αὐτὰ Πέρσαι ἐπιτειχίσματα κατὰ σφῶν ἔχοιεν. Πέρσαι δὲ αὐτοῖν θάτερον, ὅπερ Σκάνδα καλοῦσιν, αὖθις οἰκοδομησάμενοι ἔσχον, ὅ τε Μερμερόης ἐπίπροσθεν ἦγε τὸν Μήδων στρατόν. 4. Ἦν δὲ πόλις ἐν τῷ πεδίῳ, Ῥοδόπολις ὄνομα, ἥπερ ὑπηντίαζε πρώτη τοῖς ἐς τὴν Κολχίδα ἐξ Ἰβηρίας ἐσβάλλουσιν, εὐέφοδός τε καὶ ἐπιμαχωτάτη ἐς τὰ μάλιστα. Διὸ δὴ αὐτὴν πολλῷ πρότερον δείσαντες Λαζοὶ τὴν Περσῶν ἔφοδον ἐς ἔδαφος καθεῖλον. Ὅπερ ἐπεὶ οἱ Πέρσαι ἔμαθον, εὐθὺ Ἀρχαιοπόλεως ᾔεσαν. Γνοὺς δὲ ὁ Μερμερόης τοὺς πολεμίους ἀμφὶ τὰς ἐκβολὰς ἐνστρατοπεδεύεσθαι ποταμοῦ Φάσιδος ἐπ´ αὐτοὺς ἤλαυνεν. Ἄμεινον γάρ οἱ ἔδοξεν εἶναι τούτους πρότερον ἐξελόντι οὕτω δὴ ἐς τῆς Ἀρχαιοπόλεως τὴν πολιορκίαν καθίστασθαι, ὡς μὴ ὄπισθεν αὐτοὶ ἰόντες κακουργήσωσι τὸ Περσῶν στράτευμα. Ὡς ἀγχοτάτω δὲ τοῦ Ἀρχαιοπόλεως περιβόλου γενόμενος ἠσπάσατο ἐρεσχελῶν τε τοὺς ταύτῃ Ῥωμαίους, καί τι νεανιευσάμενος ὡς αὐτίκα δὴ μάλα ἐπανήξει σφίσι. Βουλομένῳ γάρ οἱ αὐτῷ ἔφασκεν εἶναι Ῥωμαίους τοὺς ἄλλους προσειπεῖν πρότερον, οἳ δὴ ἐνστρατοπεδεύονται ἀμφὶ ποταμὸν Φᾶσιν. Οἱ δὲ ἀποκρινάμενοι ἰέναι μὲν αὐτὸν ἐκέλευον ὅπη βούλοιτο, ἰσχυρίσαντο μέντοι ὡς, ἢν τοῖς ἐκείνῃ Ῥωμαίοις ἐντύχῃ, οὐ μή ποτε αὐτοῖς ἐπανήξει. 5. Ταῦτα ἐπεὶ οἱ τοῦ Ῥωμαίων στρατοῦ ἄρχοντες ἔμαθον, κατωρρώδησάν τε καὶ ἥσσους οἰόμενοι εἶναι ἢ φέρειν τῶν ἐπιόντων τὴν δύναμιν ἐς τὰς σφίσι παρεσκευασμένας ἀκάτους ἐμβάντες ποταμὸν Φᾶσιν διεπορθμεύσαντο ἅπαντες, τῶν σφίσι παρόντων ἐπιτηδείων, ὅσα μὲν διακομίζειν οἷοί τε ἦσαν, ἐν ταῖς ἀκάτοις ἐνθέμενοι, τὰ δὲ ἄλλα ἐς τὸν ποταμὸν ἐμβεβλημένοι, ὅπως μὴ αὐτοῖς οἱ πολέμιοι τρυφᾶν δύνωνται. Γενόμενος οὖν ἐνταῦθα παντὶ τῷ στρατῷ ὁ Μερμερόης οὐ πολλῷ ὕστερον, ἔρημόν τε παντάπασιν ἰδὼν τὸ τῶν πολεμίων στρατόπεδον ἤσχαλλέ τε καὶ ἀπορούμενος ἐδυσφορεῖτο. καύσας τε τὸ Ῥωμαίων χαράκωμα καὶ τῷ θυμῷ ζέων ἀνέστρεφεν αὐτίκα καὶ τὸ στράτευμα ἐπὶ τὴν Ἀρχαιόπολιν ἦγε.

[8,13] CHAPITRE XIII. 1. Cependant Mermeroës, qui appréhendait que son retardement ne fût préjudiciable à Pétra, partit au commencement du printemps, pour y mener son armée; mais quand il en eut appris la prise, il s'en alla d'un autre côté, à cause que les Laziens n'avaient point d'autre place au delà du Phase. En s'en retournant il s'empara des pays par où l'on entre de l'Ibérie dans la Colchide, et traversa le Phase, et un autre fleuve nommé Rhéon, en des endroits où ils sont guéables. Il mena ensuite son armée vers Archéopole, qui est la capitale du pays des Laziens. Il n'avait presque que de la cavalerie, qui était suivie de huit éléphants chargés de soldats, qui de dessus ces animaux de même que du haut d'autant de tours, devaient tirer sur les ennemis. Il y a sans doute sujet d'admirer l'infatigable patience de cette laborieuse nation, qui a tellement aplani le chemin de l'Ibérie à la Colchide, qu'au lieu qu'il était auparavant si plein de forêts, de rochers, et de précipices, qu'à peine un homme des plus agiles y pouvait trouver passage, ils y menaient aisément des chevaux, et des éléphants. Ils avaient de troupes auxiliaires douze mille Sabiriens ; mais comme Mermeroës appréhendait qu'une si grande multitude d'étrangers n'apportât de la confusion par sa désobéissance, il se contenta d'en retenir quatre mille, et il renvoya les autres en leur pays, avec une ample récompense. L'armée Romaine était de douze mille hommes, dont il y en avait trois mille en garnison dans Archéopole, sous la conduite de deux vaillants capitaines, Odonaque, et Babas. Les autres s'étaient postés au deça des embouchures du Phase, afin de pouvoir apporter du secours aux endroits où l'irruption des ennemis rendrait leur présence nécessaire. Ils étaient commandés par Benile, par Uligage, et par Varaze, ce dernier était Persarménien, et était revenu depuis peu d'Italie, d'où il avait amené huit cent Tzaniens. 2. Pour ce qui est de Bessas, aussitôt qu'il eut pris Pétra, il alla parcourir le Pont et l'Arménie, pour y faire ses levées, et gâta encore une fois, par une avarice sordide, les affaires de l'Empire. S'il eût bien usé de sa victoire, et qu'il se fût emparé des frontières d'Ibérie, jamais les Perses ne fussent revenus dans la Lazique ; mais en négligeant toute sorte de devoirs, il y mena, s'il faut ainsi dire, l'ennemi, comme par la main. Il ne craignait point en cela d'exciter la colère de Justinien ; car ce Prince avait accoutumé d'être très-indulgent aux gens de commandement, ce qui était cause qu'ils manquaient à leur charge, et qu'ils violaient les lois les plus importantes de l'Etat. 3. Les Laziens avaient deux forts dans les pays des montagnes, dont l'un se nommait Scanda, et l'autre Sarapanis. Ils les gardaient autrefois avec une extrême fatigue, parce que le pays d'alentour est si stérile, qu'il ne produit rien qui soit propre à nourrir les hommes, et qu'il y faut porter toute sorte d'aliments. Au commencement de la guerre, Justinien en avait ôté les Laziens, et avait mis en leur place des Romains, mais ceux-ci les abandonnèrent bientôt à cause qu'ils ne pourraient vivre de pays comme les Colques : et que les Laziens ne pouvaient plus prendre la peine de leur porter de si loin des vivres. Les Perses rendirent ces deux forts aux Romains par le traité de paix, et les Romains leur rendirent par le même traité ceux de Bolum et de Pharangium, comme nous l'avons fait voir. Les Laziens les rasèrent, afin qu'à l'avenir ils ne servissent plus de retraite aux Perses, pour faire des irruptions. Les Perses rebâtirent celui de Scanda, et y mirent garnison. Mermeroës mena plus loin son armée. 4. La première ville que l'on rencontre, quand on va d'Ibérie en Colchide, est la ville de Rodopole, qui est assise dans une rase campagne. Les Laziens l'avaient démolie depuis peu, de peur que les Perses ne s'en rendirent maîtres, ce qui fut cause qu'ils allèrent vers Archéopole. Quand Mermeroës sut que les Romains s'étaient campés proche de l'embouchure du Phase, il alla droit à eux, et crut qu'il fallait commencer par les combattre, afin qu'ils ne fussent plus en état de traverser le siège qu'il voulait faire. En passant par auprès d'Archéopole il dit en raillant aux habitants, qu'il reviendrait bientôt les voir ; mais qu'il voulait auparavant saluer les Romains qui étaient proche du Phase. Ils lui répondirent, qu'il allât où il voudrait ; mais qu'ils l'assuraient qu'il n'en reviendrait pas s'il allait attaquer les Romains. 5. Quand les chefs de l'armée romaine apprirent la nouvelle de la marche de Mermeroës, ils furent saisis de crainte, et comme ils ne se tenaient pas assez forts pour lui résister, ils traversèrent promptement le fleuve, dans des bateaux qu'ils avaient tout prêts, ils emportèrent leurs provisions, et jetèrent celles qu'ils ne purent emporter, afin que l'ennemi n'en pût profiter. Quand Mermeroës fut arrivé, il eut un cuisant déplaisir de ce que les Romains lui étaient ainsi échappés ; puis ayant brûlé leur camp, il retourna tout enflammé de colère, vers Archéopole.