Texte grec :
| [6,12] CHAPITRE XII.
1. Καὶ Οὐίττιγις οὐκ ἐς μακρὰν παντὶ τῷ στρατῷ ἐς Ἀρίμινον ἦλθεν, οὗ
δὴ ἐνστρατοπεδευσάμενοι ἐπολιόρκουν. Αὐτίκα τε πύργον ξύλινον τοῦ τῆς
πόλεως περιβόλου καθυπέρτερον τεκτηνάμενοι τροχοῖς τέσσαρσιν
ἀνεχόμενον ἐπὶ τὸ τεῖχος ἦγον, ᾗ μάλιστα ἐπιμαχώτατον αὐτοῖς ἔδοξεν
εἶναι. Ὅπως δὲ μὴ πάθωσιν, ὅπερ αὐτοῖς πρὸ τοῦ Ῥώμης περιβόλου
ξυνηνέχθη παθεῖν, οὐ διὰ τῶν βοῶν τὸν πύργον ἦγον, ἀλλ´ αὐτοὶ ἔνδον
κρυπτόμενοι ἐφεῖλκον. Κλῖμαξ δὲ ἦν τις τοῦ πύργου ἐντὸς εὐρεῖα ἐς ἄγαν,
δι´ ἧς τὸ τῶν βαρβάρων πλῆθος ἀναβήσεσθαι εὐπετῶς ἔμελλον, ἐλπίδα
ἔχοντες ὡς, ἐπειδὰν τάχιστα τὸν πύργον τῷ περιβόλῳ ἐρείσωσιν, ἐνθένδε
πόνῳ οὐδενὶ ἐπιβήσονται κατὰ τὰς τοῦ τείχους ἐπάλξεις. Οὕτω γὰρ αὐτοῖς
ἡ τοῦ πύργου ὑπερβολὴ εἴργαστο. Ἐπειδὴ τοίνυν τοῦ περιβόλου ἄγχιστά
πη ξὺν τῇ μηχανῇ ταύτῃ ἐγένοντο, τότε μὲν ἡσυχῆ ἔμενον, ἐπεὶ καὶ
ξυνεσκόταζεν ἤδη, φύλακας δὲ ἀμφὶ τὸν πύργον καταστησάμενοι
ηὐλίσαντο ἅπαντες, ἐναντίωμα οὐδ´ ὁτιοῦν ἔσεσθαι σφίσιν ἐν νῷ ἔχοντες.
Οὐδὲ γὰρ οὐδέ τι ἄλλο ἐμπόδιον, οὐδὲ τάφρος ἐν μέσῳ ὅτι μὴ βραχεῖα
παντάπασιν ἐτύγχανεν οὖσα. Οἵ τε Ῥωμαῖοι ξὺν δέει πολλῷ ὡς ἡμέρᾳ τῇ
ἐπιούσῃ ἀπολούμενοι ἐνυκτέρευσαν. Ἰωάννης δὲ οὔτε ἀπογνοὺς πρὸς τὸν
κίνδυνον οὔτε τῷ δέει ξυνταραχθεὶς ἐπενόει τάδε. Τοὺς μὲν ἄλλους ἐν τοῖς
φυλακτηρίοις ἀπολιπὼν, αὐτὸς δὲ ξὺν τοῖς Ἰσαύροις δικέλλας τε καὶ ἄλλα
ἄττα τοιαῦτα ὄργανα φέρουσιν, ἀωρὶ τῶν νυκτῶν, οὐδενὶ τῶν πάντων
προειρημένον, ἔξω τοῦ περιβόλου γενόμενος ἐκέλευσε σιωπῇ τὴν τάφρον
ὀρύσσειν. Οἱ δὲ κατὰ ταῦτα ἐποίουν, καὶ τὸν χοῦν, ὅνπερ ἐνθένδε
ἀνῃροῦντο, ἐπὶ θάτερα τῆς τάφρου ἐς τὰ πρὸς τῷ τείχει ἐς ἀεὶ ἐτίθεσαν, ὃς
δὴ ἐνταῦθα αὐτοῖς ἀντὶ τοίχου ἐγίνετο. Λαθόντες τε ἐπὶ πλεῖστον τοὺς
πολεμίους καθεύδοντας βαθεῖάν τε καὶ εὔρους ἱκανῶς ἔχουσαν τὴν τάφρον
δι´ ὀλίγου πεποίηνται, οὗ δὴ μάλιστα ἐπιμαχώτατός τε ὁ περίβολος ἦν καὶ
προσβάλλειν ξὺν τῇ μηχανῇ οἱ βάρβαροι ἔμελλον. Οἱ δὲ πολέμιοι πόρρω
που τῶν νυκτῶν αἰσθόμενοι τοῦ ποιουμένου ἐπὶ τοὺς ὀρύσσοντας
ἐβοήθουν δρόμῳ, καὶ Ἰωάννης ξὺν τοῖς Ἰσαύροις, ἐπεί οἱ τὰ ἀμφὶ τῇ τάφρῳ
ὡς ἄριστα εἶχεν, ἐντὸς τοῦ περιβόλου ἐγένετο. Οὐίττιγις δὲ ἅμα ἡμέρᾳ τά τε
πεπραγμένα κατανοήσας καὶ περιαλγήσας τοῖς ξυμπεσοῦσι διεχρήσατο
μὲν τῶν φυλάκων τινὰς, οὐδὲν δὲ ἧσσον ἐπάγειν τὴν μηχανὴν ἐν σπουδῇ
ἔχων ἐκέλευε φακέλλων πλῆθος τοὺς Γότθους ἐν τῇ τάφρῳ κατὰ τάχος
ῥίπτειν, οὕτω τε τὸν πύργον ἐνταῦθα ἐφέλκοντας ἄγειν. Καὶ οἱ μὲν ταῦτα,
ὥσπερ Οὐίττιγις ἐπέτελλεν, ἔπρασσον προθυμίᾳ τῇ πάσῃ, καίπερ τῶν
ἐναντίων καρτερώτατα ἐκ τοῦ τείχους ἀμυνομένων. Οἱ δὲ φάκελλοι,
ἐμπεσόντος σφίσι τοῦ πύργου, βαρυνόμενοι, ὡς τὸ εἰκὸς, ὑπεχώρουν
κάτω. Διὸ δὴ οἱ βάρβαροι πρόσω ἰέναι ξὺν τῇ μηχανῇ οὐδαμῆ εἶχον, ἐπεὶ
ἄναντες σφίσι πολλῷ ἔτι μᾶλλον ἐγίνετο, οὗ δὴ ξυννήσαντες τὸν χοῦν
ἔτυχον, ὥσπερ μοι ἐρρήθη, Ῥωμαῖοι. Δείσαντες οὖν μὴ νυκτὸς
ἐπιγινομένης ἐπεξελθόντες οἱ πολέμιοι τὴν μηχανὴν καύσωσιν, ὀπίσω
αὐτὴν αὖθις ἐφεῖλκον. Ὅπερ Ἰωάννης κωλύειν δυνάμει τῇ πάσῃ ἐν σπουδῇ
ἔχων τούς τε στρατιώτας ἐξώπλισε καὶ ξυγκαλέσας ἅπαντας τοιάδε
παρεκελεύσατο
3. „Ἄνδρες, οἷς τοῦδε τοῦ κινδύνου ξὺν ἡμῖν μέτεστιν, εἴ τῳ ὑμῶν πρὸς
ἡδονήν ἐστι βιῶναί τε καὶ τοὺς οἴκοι ἀπολελειμμένους ἰδεῖν, μὴ ἐπ´ ἄλλῳ
τῳ κεκτημένος τὴν τούτων ἐλπίδα ἢ ἐν ταῖς χερσὶ ταῖς αὐτοῦ γνώτω. ἡνίκα
μὲν γὰρ Βελισάριος ἡμᾶς τὸ ἐξ ἀρχῆς ἔστελλε, πολλῶν ἡμᾶς ἐλπίς τε καὶ
ἔρως ἐς τὴν τοῦ ἔργου προθυμίαν ἐνῆγον. Οὔτε γὰρ ἐν γῇ τῇ παραλίᾳ
πολιορκηθήσεσθαι ὑπωπτεύομεν, οὕτω δὴ θαλασσοκρατούντων
Ῥωμαίων, οὔτε τοσοῦτον ἡμῶν περιόψεσθαι τὸν βασιλέως στρατὸν
ὑπετόπησεν ἄν τις. Χωρὶς δὲ τούτων τότε μὲν ἡμᾶς ἐς εὐτολμίαν ὥρμα
ἐπίδειξίς τε τῆς ἐς τὴν πολιτείαν εὐνοίας καὶ τὸ ἐκ τῶν ἀγώνων ἐσόμενον
κλέος ἐς πάντας ἀνθρώπους. Νῦν δὲ οὔτε περιεῖναι ἡμᾶς, ὅτι μὴ διὰ τῆς
εὐψυχίας, οἷόν τέ ἐστιν, ἐπάναγκές τε οὐκ ἄλλου του ἢ τοῦ βιώσεσθαι ἡμᾶς
αὐτοὺς ἕνεκα τοῦτον ὑποστῆναι τὸν κίνδυνον. Ὥστε εἰ μέν τισιν ὑμῶν
ἀρετῆς τι μεταποιεῖσθαι ξυμβαίνει, πάρεστιν αὐτοῖς ἀνδραγαθιζομένοις,
εἴπερ τισὶ καὶ ἄλλοις, ἐνδόξοις γενέσθαι. Κτῶνται γὰρ εὔκλειαν οὐχ οἱ τῶν
καταδεεστέρων κρατήσαντες, ἀλλ´ οἳ ἂν τῇ παρασκευῇ ἐλασσούμενοι τῷ
τῆς ψυχῆς μεγέθει νικῷεν. Οἷς δὲ τὸ φιλόψυχον ἐμπέφυκε μᾶλλον, τούτοις
δὴ μάλιστα τὸ εὐτόλμοις εἶναι ξυνοίσει, ἐπεὶ ἅπαντες ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον,
οἷς τὰ πράγματα ἐπὶ ξυροῦ ἀκμῆς, ὥσπερ ἡμῖν τανῦν, ἵσταται, μόνῳ ἂν τῷ
τῶν κινδύνων ὑπερφρονεῖν διασώζοιντο.“
3. τοσαῦτα μὲν Ἰωάννης εἰπὼν ἐξῆγεν ἐπὶ τοὺς πολεμίους τὸ
στράτευμα, ὀλίγους τινὰς ἐς τὰς ἐπάλξεις ἀπολιπών. Ἀνδρείως δὲ αὐτοὺς
ὑφισταμένων τῶν πολεμίων γέγονε καρτερὰ ἐς ἄγαν ἡ μάχη. Καὶ τὸν μὲν
πύργον μόλις τε καὶ ὀψὲ τῆς ἡμέρας ἐς τὸ σφέτερον οἱ βάρβαροι
στρατόπεδον ἐνεγκεῖν ἴσχυσαν. Τοσούτους μέντοι τὸ πλῆθος ἀπέβαλον
τῶν ἐν σφίσι μαχίμων, ὥστε οὐκέτι τειχομαχεῖν τὸ λοιπὸν ἔγνωσαν, ἀλλ´
ἀπογνόντες ἡσυχῆ ἔμενον, λιμῷ πιεζομένους προσχωρήσειν αὐτοῖς τοὺς
πολεμίους καραδοκοῦντες. Λίαν γὰρ αὐτοὺς ἅπαντα ἤδη τὰ ἐπιτήδεια
ἐπελελοίπει, ἐπεὶ οὐχ εὗρον ὅθεν αὐτὰ διαρκῶς ἐσκομίσονται.
4. Ταῦτα μὲν οὖν ἐγίνετο τῇδε. Βελισάριος δὲ τοῖς ἐκ Μεδιολάνου
ἥκουσι χιλίους ἔπεμψεν Ἰσαύρους τε καὶ Θρᾷκας. Ἡγεῖτο δὲ τῶν Ἰσαύρων
Ἔννης, τῶν δὲ Θρᾳκῶν Παῦλος, Μουνδίλας τε ἅπασιν ἐφειστήκει καὶ
αὐτὸς ἦρχεν ὀλίγους τινὰς τῶν Βελισαρίου ὑπασπιστῶν ἔχων. Ξυνῆν δὲ
αὐτοῖς καὶ Φιδέλιος, ὃς ἐγεγόνει τῆς αὐλῆς ἔπαρχος. Ἐκ Μεδιολάνου γὰρ
ὁρμώμενος ἐπιτήδειος τούτῳ ἔδοξε τῷ στρατῷ ἕπεσθαι ἅτε δύναμίν τινα ἐν
Λιγούροις ἔχων. Πλεύσαντες οὖν ἐκ τοῦ Ῥωμαίων λιμένος Γενούᾳ
προσέσχον, ἣ Τουσκίας μέν ἐστιν ἐσχάτη, παράπλου δὲ καλῶς Γάλλων τε
καὶ Ἱσπανῶν κεῖται. Ἔνθα δὴ τάς τε ναῦς ἀπολιπόντες καὶ ὁδῷ
πορευόμενοι πρόσω ἐχώρουν, τοὺς λέμβους τῶν νηῶν ἐν ταῖς ἁμάξαις
ἐνθέμενοι, ὅπως ἂν Πάδον τὸν ποταμὸν διαβαίνουσι μηδὲν σφίσιν
ἐμπόδιον εἴη. Οὕτω γοῦν τοῦ ποταμοῦ τὴν διάβασιν ἐποιήσαντο. Ἐπεὶ δὲ
τὸν Πάδον διαβάντες ἐς Τικηνὸν πόλιν ἀφίκοντο, Γότθοι αὐτοῖς
ἀπαντήσαντες ἐς χεῖρας ἦλθον. ἦσαν δὲ πολλοί τε καὶ ἄριστοι, ἐπεὶ τῶν
χρημάτων τὰ τιμιώτατα βάρβαροι ἅπαντες, οἳ ταύτῃ ᾤκηντο, ἐν Τικηνῷ
καταθέμενοι ἅτε ἐν χωρίῳ ὀχύρωμα ἰσχυρὸν ἔχοντι φρουρὰν ἐνταῦθα
λόγου ἀξίαν ἐλίποντο. Μάχης οὖν καρτερᾶς γενομένης ἐνίκων Ῥωμαῖοι, καὶ
τοὺς ἐναντίους τρεψάμενοι διέφθειράν τε συχνοὺς καὶ τὴν πόλιν ἐν τῇ
διώξει ἑλεῖν παρ´ ὀλίγον ἦλθον. Μόλις γὰρ ἐπιθεῖναι τὰς πύλας οἱ
βάρβαροι ἴσχυσαν, ἐγκειμένων σφίσι τῶν πολεμίων. Ῥωμαίων δὲ ὀπίσω
ἀπελαυνόντων Φιδέλιος εὐξόμενος ἔς τινα τῶν ἐκείνῃ νεὼν ὕστατος ἔμεινε.
Τύχῃ δέ τινι ὀκλάσαντός οἱ τοῦ ἵππου ἔπεσε. Καὶ αὐτὸν κατιδόντες Γότθοι,
ἐπεὶ τοῦ περιβόλου ἄγχιστα ἐπεπτώκει, ἐπεξελθόντες ἔκτεινάν τε καὶ
ἔλαθον τοὺς πολεμίους. Οὗ δὴ ὕστερον Μουνδίλας τε καὶ Ῥωμαῖοι
αἰσθόμενοι ἤσχαλλον. Ἔνθεν τε ἐς Μεδιόλανον πόλιν ἀφίκοντο καὶ αὐτὴν
ἀμαχητὶ ξὺν Λιγουρίᾳ τῇ ἄλλῃ ἔσχον. Ἅπερ ἐπειδὴ Οὐίττιγις ἔμαθε,
στράτευμά τε πολὺ κατὰ τάχος καὶ Οὐραΐαν ἄρχοντα, τὸν αὑτοῦ
ἀδελφιδοῦν, ἔπεμψε.
5. Καὶ Θευδίβερτος δέ οἱ, ὁ Φράγγων ἀρχηγὸς, ἄνδρας μυρίους
δεηθέντι ἐς ξυμμαχίαν ἀπέστειλεν, οὐ Φράγγων αὐτῶν, ἀλλὰ
Βουργουζιώνων, τοῦ μὴ δοκεῖν τὰ βασιλέως ἀδικεῖν πράγματα. Οἱ γὰρ
Βουργουζίωνες ἐθελούσιοί τε καὶ αὐτονόμῳ γνώμῃ, οὐ Θευδιβέρτῳ
κελεύοντι ἐπακούοντες δῆθεν τῷ λόγῳ ἐστέλλοντο. Οἷς δὴ οἱ Γότθοι
ἀναμιχθέντες ἔς τε Μεδιόλανον Ῥωμαίων ἥκιστα προσδεχομένων ἀφίκοντο
καὶ ἐνστρατοπεδευσάμενοι ἐπολιόρκουν. Ταύτῃ γοῦν οὐδέ τι ἐσκομίσασθαι
τῶν ἐπιτηδείων Ῥωμαῖοι ἔσχον, ἀλλ´ εὐθὺς ἤχθοντο τῶν ἀναγκαίων τῇ
ἀπορίᾳ. Οὐ μὴν οὐδὲ τοῦ περιβόλου τὴν φυλακὴν οἱ στρατιῶται εἶχον, ἐπεὶ
ὁ Μουνδίλας πόλεις τε καταλαβὼν ἔτυχεν, ὅσαι Μεδιολάνου ἄγχιστα οὖσαι
ὀχυρώματα εἶχον, Βέργομόν τε καὶ Κῶμον καὶ Νοβαρίας καὶ ἄλλα ἄττα
πολίσματα, καὶ φρουρὰς πανταχόθι λόγου ἀξίας καταστησάμενος, αὐτὸς
δὲ τριακοσίους μάλιστα ἔχων ἐν Μεδιολάνῳ ἔμεινε, καὶ ξὺν αὐτῷ Ἔννης τε
καὶ Παῦλος. Ὥστε ἀνάγκῃ οἱ τῆς πόλεως οἰκήτορες ἐκ περιτροπῆς ἀεὶ τὴν
φυλακὴν εἶχον. Τὰ μὲν οὖν ἐν Λιγούροις ἐφέρετο τῇδε καὶ ὁ χειμὼν ἔληγε,
καὶ τρίτον ἔτος ἐτελεύτα τῷ πολέμῳ τῷδε, ὃν Προκόπιος ξυνέγραψε.
|
|
Traduction française :
| [6,12] CHAPITRE XII.
1. Vitigis arriva bientôt après à Ariminium (Rimini), où il se campa et
forma le siège. Il fabriqua d'abord une tour de bois, qui était plus haute
que les murailles de la ville, et il l'approcha avec quatre roues, de l'endroit
qui paraissait le plus faible et le plus aisé à attaquer. Et afin qu'il ne leur
arrivât rien de semblable, à ce qui leur était arrivé devant Rome, ils firent
pousser la tour en dedans par des hommes, au lieu de la faire traîner en
dehors par des bufs. Il y avait une échelle fort large, où plusieurs
soldats pouvaient monter en même temps de sorte qu'ils espéraient
sauter sur les créneaux aussitôt qu'ils auraient appliqué la tour à la
muraille. Quand la nuit fut arrivée, ils demeurèrent en repos, ne prévoyant
aucun obstacle qui pût retarder le lendemain leur entreprise parce que le
fossé n'était ni large, ni profond. Les Romains passèrent la nuit avec de
grandes inquiétudes : Mais Jean, sans se troubler, sortit pendant que les
ennemis dormaient, et mena des Isauriens avec des bêches, et des
pelles, et leur fit creuser le fossé, et jeter toute la terre qu'ils en tiraient du
côté de la muraille. Comme la nuit était bien avancée, les Barbares
s'aperçurent du travail, et coururent sur les pionniers ; mais Jean se retira,
et les ramena dans la ville. Vitigis ayant vu cet ouvrage au
commencement du jour, fit mourir quelques-uns de ceux qui avaient été
choisis pour garder la tour, puis il commanda de combler le fossé avec
des fascines. Les Goths exécutèrent cet ordre, quoique les assiégés
tirassent incessamment ; mais quand les fascines furent pressées par le
poids de la tour, elles s'abaissèrent tellement, qu'il fut impossible de la
pousser plus avant. Ainsi les Barbares ne pouvant la faire monter sur la
terre, que les pionniers avaient élevée au pied de la muraille, et
appréhendant que les assiégés y missent le feu, ils la voulaient retirer. Ce
que Jean voulant empêcher, il fit prendre les armes à ses soldats, et leur
parla de cette sorte.
2. Mes compagnons, si vous souhaitez de conserver vos vies et de
revoir vos femmes et vos enfants, vous en avez maintenant le pouvoir
entre les mains. Quand Bélisaire nous envoya ici, nous fûmes animés à
exécuter ses ordres, par l'espérance et par le désir de plusieurs avantages
que nous croyions en retirer. Nous ne nous attendions pas à soutenir un
siège dans une ville maritime, au temps même que les Romains étaient
les maîtres de la mer. Et nous ne pensions pas que l'armée de l'Empereur
nous dut mépriser jusqu'au point de ne nous donner aucun secours. La
passion de servir l'État, et d'acquérir de la gloire, excitaient notre courage.
Nous avons maintenant à combattre pour notre propre conservation ; et
toute notre espérance est fondée sur notre valeur. Cela n'empêchera pas
néanmoins, que ceux qui se signaleront dans cette occasion, n'en
remportent une réputation immortelle. Car ce n'est pas en combattant des
ennemis méprisables que l'on acquiert la gloire; mais c'est en surpassant
par la grandeur du courage des ennemis par qui l'on est surpassé en
nombre et en équipage. Il importe beaucoup à ceux qui aiment la vie, de
faire paraître du cur dans les occasions où le salut dépend de la pointe
de l'épée. On ne se peut sauver alors qu'en méprisant le danger.
3. Jean ayant dit ces paroles, laissa un très petit nombre de ses
soldats pour garder la ville, et mena tout le reste contre l'ennemi. Le
combat fut opiniâtre, et la résistance des Barbares vigoureuse. Ils
ramenèrent la tour dans leur camp, avec beaucoup de peine et avec une
perte considérable des plus braves de leurs gens ; de sorte qu'ils n'eurent
plus d'envie d'attaquer la muraille, et qu'étant retenus par la crainte, ils
n'eurent plus d'espérance de réduire la ville par un autre moyen que par la
famine. Voilà quel était l'état de ce siège.
4. Bélisaire accorda alors mille soldats, tant Isauriens que Thraces,
aux députés de Milan. Les Isauriens étaient commandés par Ennès et les
Thraces par Paul, et Mundilas, qui menait quelques gardes de Bélisaire,
avait le commandement général. Fidélius préfet du prétoire, entreprit
aussi le voyage, en considération de ce qu'il était de Milan, et de ce qu'il
avait du crédit dans la Province. Ils s'embarquèrent tous au port de Rome,
et descendirent à Gênes, qui est la dernière ville de Toscane, et qui est un
passage fort commode, pour aller dans la Gaule, et dans l'Espagne. Ils y
laissèrent leurs navires, et chargèrent les chaloupes sur des chariots, afin
de s'en servir à traverser le Pô, et ils continuèrent, par terre leur voyage.
Quand ils furent proche de Pavie, les Goths vinrent au devant et les
chargèrent vigoureusement ; mais après un rude combat, les Romains
demeurèrent victorieux, taillèrent en pièces un grand nombre de leurs
ennemis, et poursuivirent les autres jusque dans la ville, dont ils ne purent
qu'à peine fermer les portes. Comme les Romains s'en retournaient,
Fidélius s'étant arrêté à une église pour prier Dieu, son cheval s'abattit et
le fit tomber ; les Goths s'en étant aperçus, ils y accoururent et le tuèrent.
Les Romains eurent un extrême regret de sa mort. Ils allèrent ensuite à
Milan, dont ils se rendirent aisément maîtres, et même de toute la Ligurie.
Quand Vitigis apprit cette nouvelle, il envoya incontinent une puissante
armée, commandée par son neveu Uraïas.
5. Il avait obtenu de Théodebert roi des Français, un secours de dix
mille Bourguignons ; ce prince n'ayant pas voulu lui accorder des soldats
français, afin de ne point donner de sujet de plainte à Justinien. Les
Bourguignons ne disaient pas non plus qu'il les eût envoyés ; ils
assuraient qu'ils venaient d'eux-mêmes ; et s'étant joints aux Goths, ils
arrivèrent à Milan, où les Romains ne les attendaient pas, et ils y mirent le
siège. Les habitants qui n'avaient pas eu le loisir d'amasser des vivres, en
ressentirent bientôt la disette. Il n'y avait que peu de soldats pour la garde
de la ville parce que Mundilas avait mis de fortes garnisons dans
Bergame, dans Côme, dans Novare, et dans quelques autres places de la
Ligurie, et qu'il était demeuré à Milan avec Ennez et Paul, et trois cents
hommes pour le plus. Si bien que les habitants étaient obligés de garder
leurs murailles, chacun à leur tour. Voilà l'état où se trouvaient alors les
affaires de la Ligurie. En cet endroit finit l'hiver, et la troisième année de la
guerre, dont Procope écrit l'histoire.
|
|
