Texte grec :
| [29] (XXIX) Ἃ δὲ τούτοις ἐπιφέρει, σκολιὰ καὶ δυσπαρακολούθητα καὶ τὰς τῶν
σχηματισμῶν πλοκὰς σολοικοφανεῖς ἔχοντα καὶ οὔτε τοῖς κατ´ ἐκεῖνον τὸν
βίον γενομένοις ἐπιτηδευθέντα οὔτε τοῖς ὕστερον, ὅτε μάλιστα ἤκμασεν ἡ
πολιτικὴ δύναμις· ἃ μέλλω νυνὶ λέγειν·
« Ἐστασίαζέν τε οὖν τὰ τῶν πόλεων, καὶ τὰ ἐφυστερίζοντά που ἐπιπύστει τῶν
προγενομένων πολὺ ἐπέφερε τὴν ὑπερβολὴν τοῦ καινοῦσθαι τὰς διανοίας τῶν τ´
ἐπιχειρήσεων περιτεχνήσει καὶ τῶν τιμωριῶν ἀτοπίᾳ. »
Ἐν τούτοις τὸ μὲν πρῶτον τῶν κώλων περιπέφρασται πρὸς οὐδὲν ἀναγκαῖον· «
ἐστασίαζέ τε οὖν τὰ τῶν πόλεων »· ὑγιέστερον γὰρ ἦν εἰπεῖν « ἐστασίαζον αἱ
πόλεις ». Τὸ δ´ ἐπὶ τούτῳ λεγόμενον· « καὶ τὰ ἐφυστερίζοντά που »
δυσείκαστόν ἐστι· σαφέστερον δ´ ἂν ἐγένετο ῥηθὲν οὕτως· « αἱ δ´ ὑστεροῦσαι
πόλεις ». Οἷς ἐπίκειται· « ἐπιπύστει τῶν προγεγενημένων πολὺ ἐπέφερε τὴν
ὑπερβολὴν ἐς τὸ καινοῦσθαι τὰς διανοίας »· βούλεται μὲν γὰρ λέγειν· « οἱ
δὲ ὑστερίζοντες ἐπιπυνθανόμενοι τὰ γεγενημένα παρ´ ἑτέροις ἐλάμβανον
ὑπερβολὴν ἐπὶ τὸ διανοεῖσθαί τι καινότερον »·
χωρὶς δὲ τῆς πλοκῆς οὐδὲ οἱ τῶν ὀνομάτων σχηματισμοὶ ταῖς ἀκοαῖς εἰσιν
ἡδεῖς. Τούτοις ἐπιφέρει κεφάλαιον ἄλλο ποιητικῆς, μᾶλλον δὲ διθυραμβικῆς
σκευωρίας οἰκειότερον· « τῶν τ´ ἐπιχειρήσεων ἐπιτεχνήσει καὶ τῶν τιμωριῶν
ἀτοπίᾳ· καὶ τὴν εἰωθυῖαν τῶν ὀνομάτων ἀξίωσιν ἐς τὰ ἔργα ἀντήλλαξαν τῇ
δικαιώσει. » Ὃ γὰρ βούλεται δηλοῦν ἐν τῇ δυσεξελίκτῳ πλοκῇ, τοιοῦτόν ἐστι·
« πολλὴν τὴν ἐπίδοσιν ἐλάμβανον εἰς τὸ διανοεῖσθαί τι καινότερον περὶ τὰς
τέχνας τῶν ἐγχειρημάτων καὶ περὶ τὰς ὑπερβολὰς τῶν τιμωριῶν· τά τε εἰωθότα
ὀνόματα ἐπὶ τοῖς πράγμασι λέγεσθαι μετατιθέντες ἄλλως ἠξίουν αὐτὰ καλεῖν.
» Ἡ δ´ « ἐπιτέχνησις » καὶ ἡ « τῶν τιμωριῶν ἀτοπία » καὶ ἡ « εἰωθυῖα τῶν
ὀνομάτων ἀξίωσις » καὶ ἡ « εἰς τὰ ἔργα ἀντηλλαγμένη δικαίωσις »
περιφράσεως ποιητικῆς ἐστιν οἰκειοτέρα. οἷς ἐπιτίθησι τὰ θεατρικὰ σχήματα
ταυτί·
« Τόλμα μὲν γὰρ ἀλόγιστος ἀνδρία φιλέταιρος ἐνομίσθη, μέλλησις δὲ προμηθὴς
δειλία εὐπρεπής »·
παρομοιώσεις γὰρ ἀμφότερα ταῦτα καὶ παρισώσεις περιέχει, καὶ τὰ ἐπίθετα
καλλωπισμοῦ χάριν κεῖται· τὸ γὰρ οὔτε θεατρικὸν ** ἀλλ´ ἀναγκαῖον τῆς
λέξεως σχῆμα τοιοῦτ´ ἂν ἦν· « τὴν μὲν γὰρ τόλμαν ἀνδρίαν ἐκάλουν, τὴν δὲ
μέλλησιν δειλίαν. » Ὅμοια δὲ τούτοις ἐστὶ καὶ τὰ συναπτόμενα· « τὸ δὲ
σῶφρον τοῦ ἀνάνδρου πρόσχημα, καὶ τὸ πρὸς ἅπαν συνετὸν ἐπὶ πᾶν ἀργόν »·
κυριώτερον δ´ ἂν οὕτως ἐλέχθη· « οἱ δὲ σώφρονες ἄνανδροι, καὶ οἱ συνετοὶ
πρὸς ἅπαντα ἐν ἅπασιν ἀργοί. »
|
|
Traduction française :
| [29] (XXIX). La suite est obscure, difficile à comprendre, hérissée de figures
entortillées, qui se rapprochent du solécisme. Les tours qu'il emploie ne
furent usités ni de son temps, ni après lui, lorsque l'éloquence eut
atteint toute sa perfection. Par exemple, il dit :
{uocabula greaca}
«Les villes étaient agitées par des séditions : celles qui se
révoilaient les dernières, instruites des excès déjà commis par les
autres, semblaient jalouses de se signaler, soit par la nouveauté des
attaques, soit par l'atrocité des vengeances. »
Dans cette phrase, le premier membre est paraphrasé sans nécessité : «
{uocabula graec}
Outre l'embarras de la construction, les tours ne présentent aucun
agrément à l'oreille. Un peu plus loin, il prend le ton de la poésie et du
dithyrambe plutôt que celui de l'histoire : «{uocabula graeca}
II veut dire : « Elles mettaient
toute leur industrie à se signaler par des attaques d'un nouveau genre ou
par l'atrocité des vengeances : elles changeaient la signification des
mots destinés à caractériser les actions, et leur en donnaient une autre.»
Les expressions {uocabula graeca} sont tout-à-fait poétiques.
Les tours dont il se sert un peu plus loin ne sauraient convenir qu'au théâtre :
{uocabula graeca}
« L'audace inconsidérée fut traité de courage intrépide pour ses amis ;
la lenteur prévoyante de lâcheté décorée d'un beau nom. »
On y trouve tout à-la-fois et la ressemblance des chutes et l'égalité des
membres : les épithètes n'y figurent que pour l'ornement. Sans tour
théâtral et dans sa forme simple, la phrase aurait été conçue ainsi : {uocabula graeca}
|
|
